In dit nieuwe rapport geeft de AIVD informatie over anti-institutioneel extremisme en hoe dit een gevaar kan vormen voor de democratie. In deze post bespreken we de motivatie.

https://www.aivd.nl/onderwerpen/extremisme/anti-institutioneel-extremisme/

De AIVD schat dat er minstens 100.000 Nederlanders zijn die wantrouwen hebben jegens instituties zoals de overheid, politie, wetenschap en media. Men verwacht dat deze groep zal groeien, maar dat de samenleving voldoende weerbaar is.

Ik houd mij niet bezig met nationale veiligheid, maar mijn expertise ligt in motivatie en hoe dit kan bijdragen aan het floreren van sommigen en het saboteren van anderen (inclusief henzelf en instituties). Daarom wil ik graag een toelichting geven aan de hand van de 4 B’s.

1. Biologie

Omdat persoonlijkheid een combinatie is van aangeboren eigenschappen (temperament) en ontwikkelde eigenschappen, speelt biologie een rol, hoewel het precieze aandeel onduidelijk is. Uit onderzoek weten we dat mensen die sterk uniek willen zijn vaak kiezen voor de positie van de underdog of willen afwijken van de consensus. Ze neigen daarom ook om complottheorieën te omarmen, ongeacht opleidingsniveau!

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352250X22001051

2. Basisbehoeften

We weten dat mensen verschillend reageren op dezelfde situatie. Sommigen worden ongelukkig van sociale media en anderen gelukkig. Als de psychologische basisbehoeften worden gefrustreerd, blijkt dat mensen ongelukkig worden van sociale media. Dit fenomeen wordt “affectief realisme” genoemd. Wat je ziet wordt beïnvloed door je emotionele gesteldheid. Dit kan leiden tot een gevoel van machteloosheid.

https://karger.com/hde/article/67/1/1/832752/Basic-Need-Satisfaction-through-Social-Media

3. Betekenis

We geven betekenis aan onze gevoelens door middel van verhalen. Wij zijn homo narrans, verhalenvertellers. Als onze basisbehoeften gefrustreerd zijn, zoeken we naar betekenis. Het geeft ons gevoel van controle (terug). Het is een vorm van zingeving, maar als men de verkeerde afslag neemt, kan het leiden tot magisch denken. Opvallend is overigens dat de verhalen niet homogeen hoeven te zijn.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352250X22000719

4. Blootstelling

Het netwerk waarin iemand zich bevindt kan het verhaal voeden of juist temperen. Dit kan plaatsvinden via sociale media, georganiseerde ontmoetingen of simpelweg de buurt waarin men opgroeit.

https://psycnet.apa.org/record/2014-34128-007

We weten dat deze factoren een rol spelen, maar in termen van onderzoek zijn er vaak onnauwkeurigheden op het gebied van constructvorming, methodologie, enzovoort. Daarom is het bewijs voor een sterke onderlinge samenhang nog niet volledig rond, zoals ook blijkt uit een recent overzichtsartikel (preprint):

https://psyarxiv.com/4ds6r

Met deze 4B’s in het achterhoofd moeten we kijken naar wie hier de meeste invloed op heeft, en daarbij kan de politiek niet buiten beschouwing worden gelaten. Wanneer leiders zich immoreel gedragen, tasten zij de waardigheid van burgers aan en frustreren ze basisbehoeften. De groep die zich machteloos en/of uniek voelt, is dan veel vatbaarder voor complotdenken en extremisme. Vereist geen educatie, maar moraliteit!

#complotdenken #AIVD #extremisme