Een interessant stuk van Roel Willems van het Sociaal Cultureel Planbureau, waarin hij commentaar geeft op een standpunt van Tim ‘S Jongers, directeur wetenschappelijk instituut van de PvdA, over het verlaten van het ideaalbeeld van de zelfredzame en autonome burger. Dit debat wordt bemoeilijkt door definitieproblemen.

lnkd.in/esbWYkzf

Wij bekijken vanuit het moraal- en sociaal psychologisch perspectief.

1. Autonomie

Autonomie is een subjectieve ervaring. Het betekent dat je keuzes kunt maken in lijn met je behoeften en waarden. Het is een psychologische basisbehoefte, vergelijkbaar met voeding. Autonomie is dus net zo noodzakelijk.

2. Zelfredzaamheid

Zelfredzaam zijn betekent dat je zelfstandig kunt functioneren binnen de norm van wederkerigheid. Natuurlijk hoef je als accountant niet je eigen groente te verbouwen, maar ruil je groente tegen geld of een dienst. Als de wederkerigheid in balans is, word je zelfredzaam geacht. Het is de morele norm tussen vreemden. Zelfredzaamheid bevredigt ook de psychologische basisbehoefte aan competentie en sluit aan bij de morele behoefte van verdienste (merite).

Met deze nog steeds niet volledig sluitende definities (vanwege sociale en contextuele varianten zoals vriendschap en familie) wordt het debat volgens mij wel overzichtelijker.

Het standpunt van ‘S Jongers is toepasselijk als het gaat om burgers die om welke reden dan ook, (tijdelijk) niet volledig zelfstandig kunnen functioneren binnen de norm van wederkerigheid. Deze burgers zijn vaak gefrustreerd door het onvermogen om hun behoefte aan competentie en verdienste te vervullen.

Het standpunt van Willems gaat over mensen die prima zelfstandig functioneren en daarmee ook hun behoefte aan competentie en verdienste kunnen bevredigen.

Dit staat volledig los van de ervaring van autonomie. De koppeling met autonomie ontstaat pas wanneer je het gebrek aan zelfredzaamheid van een burger wilt compenseren met een optie die in strijd is met de behoeften en waarden van die burger. Aan de andere kant kun je ook een ervaring van autonomie hebben wanneer je niet zelfredzaam hoeft te zijn. Het besef dat mensen je zullen helpen zonder dat je je daar schuldig over hoeft te voelen, is een dergelijke ervaring.

Het probleem is dat als we zelfredzaamheid blijven eisen, dat we hun gevoel voor competentie en merite verder frustreren. Het leidt tot machteloosheid, zoals is gebleken uit onderzoek onder complotdenkers en extremisten. Als de norm in een onrealistische situatie, zelfredzaamheid is, dan zet dat de deur open voor complotdenken. Dat geeft namelijk een gevoel van controle terug en is een ongezonde manier om autonomie te ervaren.

We stellen daarom voor dat we autonomie loskoppelen van zelfredzaamheid en accepteren dat sommige burgers niet of nooit zelfredzaam zullen zijn. Vervolgens moeten we kijken hoe we hun gevoel van autonomie kunnen vergroten, zodat ze de waardigheid ervaren waar je als mens recht op hebt.

#autonomie #zelfredzaamheid #waardigheid