De dopamine dress-up

Gok-, sociale media-, game- of voedselverslaafd. Als je niet ergens verslaafd aan bent, dan is er misschien wel ie ts mis met je. Millennials worden kennelijk met de verslaafdknop op ‘aan’ afgeleverd op deze planeet en dat heeft flinke invloed op de vitaliteit. Verslaafd en ongelukkig, want het luxeleventje is niet meer genoeg. Meer is de norm en dat zou allemaal komen door dopamine.

Dopamine

Hersencellen (neuronen of zenuwcellen) brengen informatie naar elkaar over via synapsen. Dit gebeurt soms elektrisch, maar meestal chemisch. Het signaal wordt dan overgedragen via zogenaamde neurotransmitters die opgeslagen liggen in de synaptische blaasjes. Een van deze neurotransmitters is dopamine. Niet elke zenuwcel produceert dopamine en de neurotransmitter kan in diverse netwerken worden gevonden, die ook wel dopaminerge circuits worden genoemd. Zo is er een circuit betrokken bij de regulatie van bewegen en een andere bij motivatie. Dopamine hecht aan een receptor en daar zijn tenminste 5 verschillende types in, die een actie stimuleren of juist remmen. De rol bij motivatie en beloning is waar alle aandacht tegenwoordig naar uitgaat. In het levende brein kan men zien of het gaat om dopamine door een stof te gebruiken die hecht aan een dopaminereceptor en daarmee de competitie aan gaat met dopamine. Via een PET-scanner kunnen deze receptorhechters gevolgd worden en als deze vrij blijven bewegen, dan is er veel dopamine vrijgekomen die de receptoren al bezet houden. Op deze wijze kan men een inschatting maken van de hoeveelheid dopamine die vrijkomt.

Beloningscentrum

Eten, seks, maar ook cocaïne laten via een fMRI (breinscanner) verhoogde activiteit zien in een deel van de hersenen dat de nucleus accumbens wordt genoemd. Dit wordt ook wel het beloningscentrum genoemd en dat vermoeden we onder andere door elektronische stimulatie in dat deel bij dieren, maar ook door het gedrag van mensen die een hersenbeschadiging hebben opgelopen in dat deel. Cocaïne geeft veel activiteit in dat gebied en dat heeft geleid tot het idee dat alle verhoogde activiteit wordt geassocieerd met drugs. Suikerconsumptie laat deze activiteit zien, maar water ook. Dat is natuurlijk niet heel gek, aangezien we voeding nu eenmaal nodig hebben om te overleven. Het vergelijk met cocaïne is juist heel gek, want we hebben geen cocaïne nodig om te overleven en dat is dus niet de norm, maar juist de uitzondering. Dat een substantie hetzelfde deel van de hersenen activeert, maakt het nog niet verslavend. Cocaïne als norm heeft ook geleid tot het idee dat activering van het beloningscentrum het gevoel van euforie tot gevolg heeft en dopamine wordt daarom ook wel het gelukshormoon genoemd. Hiermee wordt een compleet verkeerd beeld geschetst van beloning en dopamine.

Belonend, maar niet zaligmakend

Hoewel we niet met dieren kunnen praten, kunnen we uit verschillende gedragspatronen opmaken of ze plezier hebben of niet. Al in de vorige eeuw werd al duidelijk dat de inzet van dopaminereceptor-blokkers, waardoor dopamine niet kan hechten, toch het plezier niet lijkt te hinderen. Dit was een eerste aanwijzing die door vervolgonderzoeken bevestigd wordt. Zo nam de dopamine niet toe bij ratten toen ze zichzelf voor het eerst heroïne toebedeelden via een hendel. De daaropvolgende keren nam de dopamine toe, maar daalde onmiddellijk na de toediening, terwijl het euforisch gevoel dan nog moet komen. Wederom een aanwijzing dat dopamine niet zorgt voor het geluksgevoel. Voor mensen is het interessant om een experiment te bespreken onder gokkers. Daar werden namelijk hogere activiteit in het beloningscentrum en hogere concentraties van dopamine aangetroffen tijdens het gokken, ook als ze verloren. Dat verlies ging helemaal niet gepaard met een prettig gevoel en geeft wederom aan dat dopamine niet zaligmakend is. Het idee overigens dat emoties gekoppeld kunnen worden aan een hormoon of een neurotransmitter is echt niet meer van deze tijd. Er is namelijk geen specifiek deel van het brein verantwoordelijk voor emoties. Gedrag is niet te vangen in de biologie, het is een psychoneurobiologisch fenomeen. Hetzelfde mag gezegd worden over pijn en met name chronische pijn. Dit gaat bij chronische lage rugpijn gepaard met een verhoogde connectiviteit tussen de nucleus accumbens (beloningsscentrum), de prefrontale cortex en de amygdala en verhoging van de dopamine-activiteit (Baliki MN 2012). Het gaat alleen niet gepaard met meer plezier.

Dress-up

Praten over dopamine is meestal niet meer dan een dress-up om een verhaal pseudowetenschappelijk op te leuken. Zo stelt managementgoeroe Simon Sinek in zijn interview over millennials, dat zij van hun mobiele telefoon raadplegen een geluksshot krijgen. Uit voorgaande alinea’s weet je dat dit niet klopt. Het verhaal knapt ook niet op, als hij begint uit te wijden over dopamine en verslaving. Er is niet eens een oppervlakkige gelijkenis tussen regelmatig grijpen naar de mobiele telefoon en drugsverslaving. Net zomin als dat suikerliefde te verwarren is met een verslaving. In een TED-talk over suikerverslaving, speelt dopamine eveneens de hoofdrol. Daarin wordt geclaimd dat suiker een van de weinig stoffen is waarvan de dopamineproductie stijgt, terwijl dit bij broccoli niet gebeurt. De eerste claim is onjuist, dopamine stijgt bij alle substanties waar we energie uit kunnen halen en ook bij vetconsumptie (Reyes TM 2012). Dat is ook logisch, want we hebben het nodig om te overleven. De tweede claim dat broccoli dat effect niet kent is correct en waarschijnlijk omdat het lichaam niet geeft om vitamines en mineralen, op zout na. Als verzamelaar-jager is het namelijk niet mogelijk om energie binnen te krijgen zonder micronutriënten. De dopamine-uitleg in de voorgenoemde video’s is exemplarisch onjuist en verder weinig relevant.

Drugsgebruik werkt heel anders

Het hele idee dat dopamine zorgt voor verslaving, is een compleet foutieve representatie van het fenomeen. Hoewel de dopaminegehaltes bij drugsgebruik ook toenemen, is het mechanisme totaal anders. Cocaïne bijvoorbeeld, zorgt ervoor dat de receptoren massaal geblokkeerd raken, waardoor de dopamine niet afgevoerd kan worden. Er ontstaan dus suprafysiologische concentraties in de hersenen die zorgen voor een complete verstoring van het systeem. In reactie op de dopaminevloed, zal het brein uiteindelijk minder dopamine produceren. Ook neemt het aantal transportergebieden af, waar dopamine opgeslagen kan worden voor hergebruik. Je hebt daardoor steeds meer nodig van de substantie om hetzelfde effect te krijgen, of het nu gaat om cocaïne of alcohol, eveneens een drug. Er vindt met drugs een structurele verandering plaats in de hersenen, één die ontbreekt bij gedrag rondom een mobiele telefoon of suikerconsumptie (Jong JW de 2015). Dat gaat veel meer over de vrijheid van vitaliteit. Dopamine lijkt wel betrokken bij verslaving, maar niet omdat we teveel aanmaken, maar te weinig of omdat we het niet kunnen afvoeren. Dit wil niet zeggen dat mensen niet dwangmatig ergens mee bezig kunnen zijn, maar het is niet vergelijkbaar met drugsverslaving.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

• Baik J-H (2013) Dopamine signaling in reward-related behaviors. Front Neural Circuits. 2013;7
• Baliki MN (2012), Petre B, Torbey S, et al. Corticostriatal functional connectivity predicts transition to chronic back pain. Nat Neurosci 2012;15:1117–1119
• Berridge KC (1998), Robinson TE. What is the role of dopamine in reward: hedonic impact, reward learning, or incentive salience? Brain Res Brain Res Rev. 1998 Dec;28(3):309-69
• Clark L (2009), Lawrence AJ, Astley-Jones F, Gray N. Gambling near-misses enhance motivation to gamble and recruit win-related brain circuitry. Neuron. 2009 Feb 12;61(3):481-90
• Jong JW de (2015). Eating addiction? The nerves and fibers that control food intake. ISBN: 978-94-6228-642-9. Publisher: Utrecht University.
• Reyes TM (2012) High-fat diet alters the dopamine and opioid systems: effects across development. Int J Obes Suppl. 2012 Dec;2(Suppl 2):S25-8. Epub 2012 Dec 11. Review