Problemen met mindfulness meditatie

Artikel is uit 2017, maar is geupdatet met het meest recente onderzoek.

Boeddhistisch, maar niet religieus

De niet-reactieve bewustwording

De donkere zijde

Een greep van de gerapporteerde symptomen

• Toename angstgevoelens
• Dubbelzien
• Hoogmoedswaanzin
• Psychose
• Toename epileptische activiteit
• Toename van depressieve gevoelens en van episodes
• Hallucinaties

Niet-oordelend naar de afgrond

1. Meditatieve afgrond
Met mediteren kan men in delen van het ego komen die voorheen zelden en hooguit oppervlakkig werden bezocht. Het leidt soms tot de ontdekking van zijden van de persoonlijkheid waardoor men zichzelf dreigt te verliezen. Het is alsof men in een vrije val terechtkomt waar men niet van kan herstellen. Mindfulness meditatie is namelijk niet specifiek bedoeld om te helen en ook niet om te ontspannen. Het is de bedoeling om de wereld te vergroten van binnenuit. Dit kan soms goed uitpakken en soms nadelig, maar de uitkomst (managen) is geen onderdeel van mindfulness meditatie en dat betekent dat nadelige gevolgen niet opgevangen kunnen worden binnen mindfulness zelf. Een van de grootste problemen van mindfulnessonderzoek is dat nadelige effecten zelden gemeten of gemeld worden in de publicatie.

2. Niet oordelen
De niet-reactieve manier van bewustzijn kan helpen om acties los te koppelen van gevoelens en emoties. Het vereist het niet-(ver)oordelen van gevoelens en emoties, maar het lijkt een keerzijde te hebben. Een voorbeeld is narcisme, dat vaak gepaard gaat met afname van empathie. In een mindfulness-experiment (Ridderinkhof A 2017) bleek de meditatie bij narcisten juist te leiden tot vermindering van empathie. Het niet-oordelen betekent dat het effect juist versterkt kan worden, ook als het effect ongewenst is. Zo is het mogelijk dat andere negatieve emoties en houdingen jegens jezelf zoals zelfbeeld of de relatie met voeding, niet veroordeeld worden en daardoor alleen maar versterken. De onthechting zorgt ervoor dat je niet in staat bent het te kanaliseren. De onthechting kan nog meer problemen veroorzaken. Zo bleek in een ander onderzoek 15 minuten mindfulness meditatie te leiden tot meer valse herinneringen (Wilson BM 2015). Het niet oordelen en de onthechting hebben heel duidelijk ook nadelige gevolgen. Je kunt namelijk realiteitszin verliezen. Dat versterken ziet men ook terugkomen in de houding dat men egoïstischer wordt na mindfulness meditatie (Poulin M 2021). In dat onderzoek werden mensen willekeurig verdeeld over een mindfulnessgroep en een controlegroep die een kwartier lang de gedachten mocht laten afdwalen. Daarna werd gevraagd of mensen vrijwillig wilde meewerken aan het verzendklaar maken van brieven voor een goed doel. De resultaten in de mindfulnessgroep vielen extremer uit en bleken te correleren met de uitslag van een test die ze eerder afnamen. Daarbij werd gekeken naar de mate van interafhankelijkheid. Zij die hoger scoorden op interafhankelijkheid deden vaker mee en langer mee. Zij die hoger scoorden op onafhankelijkheid deden juist minder vaak en minder lang mee. Mindfulness meditatie lijkt daarmee je mindset en persoonlijkheidstrekken te versterken. 

In een ander onderzoek (Hafenbrack AC et al 2021) werd met behulp van 8 experimenten waar 1.400 deelnemers bij betrokken waren, vastgesteld dat mindfulness meditatie leidt tot verminderd schuldgevoel, maar daarmee ook tot een verminderde urgentie om het probleem op te lossen. De deelnemers werden gevraagd om verschillende situatie uit hun eigen verleden te visualiseren, waarin ze zich het meest misdroegen. Daarbij werd het schuldgevoel in kaart gebracht dat op dat moment ervoeren. In de controlesituatie werd gevraagd naar hoe ze zich de vorige dag hebben gedragen, een gestandaardiseerde vorm van controlegroep opbouwen. De experimenten toonden aan dat men zich na de meditatie schuldig voelde, maar belangrijker nog, is dat zij minder bereid waren om eventuele fouten te herstellen. Dat is op zich ook logisch, want het verminderde schuldgevoel, leidt ook tot minder motivatie. In twee van de acht experimenten werd dit nog apart getoetst en bevestigd. Mindfulness meditatie leidde ook nog eens tot een verzwakking in relatie tot de misdraging en het schuldgevoel. In andere experimenten werd ten onrechte een bonus toegekend waarbij een andere medewerker benadeeld werd. Na mindfulness meditatie bleek men wederom minder bereid te zijn om de fout te herstellen. Nu zal het corrigeren van een bonusuitkering minder persoonlijk zijn, zeker als je niet weet wie de andere werknemer is. Het maakt het gemakkelijker om eventueel schuldgevoel te negeren. Daarom hadden de onderzoekers ook experiment ontworpen, waarbij de deelnemers een oprechte verontschuldigingsbrief schreven aan de persoon die ze in het eerste experiment hadden benadeeld. De brieven werden door onafhankelijke juryleden beoordeeld op de mate waarin de deelnemer verantwoordelijkheid nam en de fout wilde herstellen. Ook hier bleek dat dit na mindfulness mediatie aanzienlijk minder goed te scoren op deze factoren. De resultaten liggen in lijn met andere onderzoeken, waarbij men de invloed van mindfulness meditatie onderzoekt op de moraal. De meditatievorm verzwakt het moraal kompas.

Nadelige effecten mindfulness meditatie

In een recent systematisch overzichtsartikel (Farias M 2020) werd gekeken naar nadelige bijwerkingen van meditatie algemeen. De zoektocht leidde tot 83 publicaties, waarvan er 55 ook bijwerkingen rapporteerden.  Een toename van angst, depressie, gastro-intestinale klachten, suicidale gedachten en cognitieve storingen behoorden tot deze bijwerkingen. Het gemiddelde was 8,3% van de bestudeerde populatie. Het betekent dat 1 op de 12 mensen klachten krijgen na mindfulness meditatie trajecten. Dat is waarschijnlijk een flinke onderschatting, aangezien in veel onderzoeken de zogenaamde ‘adverse effects’ niet eens genoteerd worden. Het betekent dat de onderzoekers bias ofwel vooringenomenheid introduceren. De meeste onderzoeken worden dan ook uitgevoerd door fans.  

Kinderen

Mindfulness meditatie lijkt massaal te worden doorgevoerd op scholen, ondanks het gegeven dat in 2017 in een RCT met 4.000 leerlingen al werd aangetoond dat het geen effect had op de gemoedstoestand of schoolprestaties. In het MYRIAD onderzoek dat erop volgde gaf men psychoeducatie met reguliere onderwijsmethoden en zeer korte mindfulnessoefeningen door schoolleraren. Aan de studie namen 8376 adolescenten deel (11-13 jaar) uit 84 scholen in het Verenigd Koninkrijk. De meeste leerlingen vielen in de ‘lage’ risicocategorie voor depressie (67,3%), en in de ‘normale’ risicocategorie voor sociaal-emotioneel-gedragsmatig functioneren (71,5%).

Het mindfulness programma op school zorgde voor meer risico op depressieve klachten en minder welbevinden bij leerlingen, zowel direct na interventie als na 1 jaar follow-up. Een hoger risico op depressie was er vooral bij de jongste leerlingen.

Mindfulness meditatie kan op basis van de voor- en nadelen nooit de eerste keuze zijn

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geraadpleegde bron(nen)

• Brent m (2015). Wilson, Mickes A, Stolarz-Fantin S  Increased False-Memory Susceptibility After Mindfulness Meditation. Psychological Science September 4, 2015 Vol 26, Issue 10, 2015
• De Groot F. (2009). Van Zelf tot Mystiek. Een ontmoeting tussen psychologie en spiritualiteit. Averbode: Uitgeverij Altiora Averbode

• Poulin M (2021), Ministero L, Gabrie S, e.a. Minding your own business? Mindfulness decreases prosocial behavior for those with independent self-construals. 10.31234/osf.io/xhyua

• Lustyk MK (2009), Chawla N, Nolan RS, Marlatt GA. Mindfulness meditation research: issues of participant screening, safety procedures, and researcher training. Adv Mind Body Med. 2009 Spring;24(1):20-30
• Ridderinkhog A (2017), Bruin EL  d, Brummelman E, e.a. Does mindfulness meditation increase empathy? An experiment. Journal Self and Identity. Volume 16, 2017 – Issue 3: The Surprising Findings Issue
• Hanh TN (1975). The Miracle of Mindfulness