Verhoogt mindfulness de overlevingskansen bij kanker?

De populaire mindfulnesstherapieën worden als panacea ingezet bij talloze aandoeningen voorzien van nogal optimistische claims. Er lijken ook veel onderzoeken te zijn die deze claims steunen en zo ook bij kanker. Het is tijd om deze eens kritisch te analyseren.

Het cortisolspel
Laten we maar meteen met de deur in huis vallen door te stellen, dat mindfulness de overlevingskansen bij kanker zeker niet kan verbeteren. Geen enkele psychosociale interventie heeft dit ooit laten zien. Het is dan ook gebruikelijk om indirecte aanwijzingen op te voeren als bewijs en dan met name met betrekking tot het ‘stresshormoon’ cortisol. Bij sommige overlevingsstudies blijken de cortisolniveaus lager te zijn dan bij de overlevenden. Of dit een oorzakelijk verband heeft kan niet vastgesteld worden, maar op een of andere wijze, blijkt dat mindfulnessonderzoekers niet te hinderen om het toch op te voeren als een belangrijke uitkomstmaat.

MINDSET mindfulnesstherapie-onderzoek
Via het MINDSET project startte men met het experiment (Carlson LE 2012) met 271 overlevers van borstkanker in fase I, II en III. Bij de deelnemers werden drie dagen lang, op vier tijstippen over de dag verspreid een speekseltest afgenomen, waarmee cortisolniveaus werden vastgelegd. Vervolgens werden de deelnemers verdeeld in een mindfulnessgroep (MBCR, n=113), een supportexpressie therapiegroep (SET, n-104) en een controlegroep (n=54) die een dagseminar kregen. De actieve groepen (MBCR en SET) kregen acht weken lang een 90 minuten groepssessie en een workshop. Tijdens de preregistratie van het onderzoek wordt al duidelijk dat de omschrijving veel te algemeen is en dat men stuurt op te veel uitkomsten, waaronder gemoedstoestand, stress, posttraumatische groei, sociale steun, kwaliteit van leven, spiritualiteit en cortisolspiegels. Hoe meer uitkomstmaten, hoe groter de kans is dat je iets zult vinden wat je als positief kunt rapporteren.

De auteurs vonden een significante verbetering in de subjectieve ervaring van stress bij de mindfulnessgroep, maar geen verschil in cortisolspiegels tussen de actieve groepen. Alleen de controlegroep die één maal een didactisch seminar onderging, die leek minder goed te scoren op cortisol. Dit betekent niet zoveel, omdat deze controle-interventie op veel punten afwijkt van de actieve groepen. Er is dus geen superioriteit van mindfulness en het zegt ook niet zoveel over de overlevingskansen. In een vervolganalyse van MINDSET (Carlson LE 2015), waarbij men van een deel van de groep bloedmonsters afnam, ging men op zoek naar verschillen in telemoorlengtes. Ze vonden helaas geen verband met de cortisolspiegels of de stresservaringen.

MINDSET follow-up
Begin 2016 werd er een lange termijnvervolgrapport (Carlson LE 2016) gepubliceerd met daarin de volgende tekst:

“Immediately following the intervention, women in MBCR reported greater reduction in mood disturbance (primarily fatigue, anxiety and confusion) and stress symptoms including tension, sympathetic arousal and cognitive symptoms than those in SET. They also reported increased emotional and functional quality of life, emotional, affective and positive social support, spirituality (feelings of peace and meaning in life) and post-traumatic growth (appreciation for life and ability to see new possibilities) relative to those in SET, who also improved to a lesser degree on many outcomes.”

Op een of andere wijze heeft de mindfulnessgroep (MBCR) ineens superieure resultaten geboekt. Deze nieuwe vindingen komen uit de controlegroep van 54 deelnemers die opnieuw gerandomiseerd zijn in een MBCR-(n=21) en een SET (n=14) groep. In totaal waren er van 8 deelnemers uit de MBCR gro,ep en 9 uit de SET groep, geen follow-up data. Het betekent een uitval van 50 procent, hetgeen onacceptabel is. Meer dan 25 procent, als vuistregel, maakt het al statistisch onbetrouwbaar. Nog even los van het gegeven dat de groep al een interventie had ondergaan en ook veel te klein was om statistisch betrouwbare resulaten op te kunnen leveren. Je moet dan een bijzonder groot effect verwachten, terwijl de grotere groepen al niets hebben opgeleverd. De onderzoekers besloten deze data toch mee te nemen in deze lange termijn follow-up publicatie. Het is een raadsel, hoe dit door peerreview is gekomen. De nieuwe vindingen zijn nietszeggend.

Conclusie
In een recente meta-analyse mindfulness meditatie, konden de auteurs slechts een handvol experimenten vinden die aan de minimale kwaliteitscriteria voldoen. Het MINDSET project zet deze traditie van onbetrouwbare onderzoeken, die aan de lopende band successen rapporteren op basis van niets, vrolijk voort. Er is dan ook geen enkel bewijs, dat mindfulness een bijzondere rol speelt bij het ontstressen na kankertherapie, laat staan dat het de overlevingskansen verhoogt. Het bewijs neemt eigenlijk alleen maar toe, dat het niets toevoegt.

Meer artikelen uit deze categorie 'Klinische leefstijl':

Dit onderwerp wordt behandeld in de opleidingen:

Recente artikelen (Kennisbank) uit overige categorieën:

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geraadpleegde bron(nen)

• Carlson LE (2013), Doll R, Stephen J, e.a. Randomized controlled trial of mindfulness-based cancer recovery versus supportive expressive group therapy for distressed survivors of breast cancer (MINDSET). Journal of Clinical Oncology. 2013 Aug 5:JCO-2012
• Carlson LE (2015), Beattie TL, Giese‐Davis J, e.a. Mindfulness‐based cancer recovery and supportive‐expressive therapy maintain telomere length relative to controls in distressed breast cancer survivors. Cancer. 2015 Feb 1;121(3):476-84.
• Carlson LE (2016), Tamagawa R, Stephen J, e.a. Randomized‐controlled trial of mindfulness‐based cancer recovery versus supportive expressive group therapy among distressed breast cancer survivors (MINDSET): long‐term follow‐up results. Psycho‐Oncology. 2016 Jan 1.