Bestaat voedselverslaving?

Verslaafd aan voedingsmiddelen die je niet lekker vindt?

Smakelijkheid en beloning
Met beloning wordt in de neuropsychologie de constellatie van prikkels bedoeld waarmee gedrag wordt versterkt. Smakelijkheid is het gevolg van het beleven van plezier, maar ook het strelen van de smaakpapillen. In voeding gaan smakelijkheid en beloning vaak samen, maar bij verslaving hoeft dit zeker niet het geval te zijn. Een goed voorbeeld is er een van de alcoholist die zich genoodzaakt ziet om spiritus te consumeren om in de alcoholbehoefte te voorzien. Er is geen sprake van smakelijkheid en ondanks dat spiritus giftig is, gaat men over op consumptie. Er is hier sprake van zogenoemde substantieverslaving. Het probleem met voeding is dat men zelden ‘verslaafd’ is aan producten die men niet lekker vindt. Daarmee is het heel duidelijk anders dan substantieverslaving en kan er van voedselverslaving geen sprake zijn. Het gegeven dat de neurotransmitter dopamine betrokken is bij beloning en bij verslaving, betekent nog niet dat het synoniemen zijn.

Deze TED talk video speculeert er nogal op los door dopamine de hoofdrol te geven

Cocaïne is niet de norm, het is de uitzondering

Verslaving?
Het idee van verslaving wordt in de hand gewerkt door zogenaamde suikerverslaafde ratten, maar om die zover te krijgen, moet men nogal wat kunst en vliegwerk verrichten. Daarnaast verwijst men graag naar breinscans waarin suiker dezelfde delen in de hersenen doet oplichten als cocaïne. Dat zijn nogal overtuigende plaatjes, ware het niet dat water hetzelfde gebied doet oplichten. Jammer genoeg verschijnen die nooit in documentaires en in de populaire pers. Voedsel hoort belonend te zijn, aangezien het noodzakelijk is voor overleven. Cocaïne daarentegen levert daar geen bijdrage in en voeding vergelijken met cocaine vergelijken is dan ook de wereld op zijn kop. Cocaïne is dus niet de norm, het is de uitzondering. De sterke overeenkomst tussen vermeende voedselverslaafden en binge-eaters suggereert dan ook dat een groot deel van de voedselverslaafden mogelijk last heeft van een psychopathologie, niet zozeer van voedselverslaving. De DSM-V suggereert weliswaar het bestaan van voedselverslaving, maar biedt geen biologische onderbouwing voor het fenomeen.

Yale Food Addiction Scale (YFAS)

De Yale Food Addiction Scale (YFAS) vragenlijst is ontworpen om voedselverslaving te meten en is inmiddels beland in revisie 2.0. Daarin zijn vragen te vinden als: “Ik vermijd plaatsen waar ik niet het voedsel kan krijgen wat ik wil.” en “De wijze waarop ik eet brengt mij in de problemen.“. De vraag is wat men nu precies meet, omdat we dit soort gedrag wel vaker tegenkomen zoals bij eetstoornissen. In een recente analyse naar de prevalentie (aanwezigheid) van voedselverslaving bleek 20 procent van de onderzochte populatie de norm te halen (Dafiny ES et al 2021). Dat is opvallend hoog, maar dat werd vooral gevonden in klinische populaties en kan dus niet representatief zijn voor de bevolking. De verslavingsnorm volgens die YFAS werd bovendien vooral gevonden in patiënten met een eet- of een gewichtsstoornis. 

Kenmerkend aan verslaving zijn de afkickverschijnselen die volgen op onthouding van dit voedsel. Ook kenmerkend aan verslaving is dat je steeds meer van dezelfde substantie nodig hebt om hetzelfde effect te bewerkstelligen. Dat komt omdat het lichaam in reactie op de substantie, de dopaminereceptoren neerwaarts gaat reguleren, waardoor effect afneemt en je dus meer nodig hebt. Het betekent dat er een waarneembare verandering in de hersenen moet zijn. Dat is bestudeerd bij suiker en nog nooit overtuigend gevonden. 

Die afkickverschijnselen blijken ook het probleem te zijn tijdens kwalitatieve evaluaties van de YFAS. Juist die items leveren de meeste misverstanden op (Schiestl ET et al 2022). Dat komt waarschijnlijk omdat er hele andere zaken spelen, zoals emoties en andere psychologische problemen, zo blijkt uit die kwalitatieve evaluatie. Er is dus geen overtuigend mechanisme en een vragenlijst die waarschijnlijk niet meet wat we denken te meten.

Zijn de problemen gerelateerd aan voeding?

Conclusie
Er is weinig bewijs is voor een fenomeen als voedselverslaving, zo suggereren de wetenschappelijke publicaties die de zaak bekijken vanuit een substantieverslavingsperspectief. Dat wil niet zeggen dat er geen mensen zijn die symptomen gelijkende op verslaving kunnen vertonen, maar de vraag is of het specifiek met voeding te maken heeft. Bij verslaving speelt smakelijkheid / plezier namelijk een ondergeschikte rol aan beloning. Dit lijkt bij voeding niet het geval te zijn. Het zijn vooral eet- en geen voedingsproblemen en dat maakt het een gedragsprobleem.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

• Dit artikel werd oorspronkelijk op 13 sep 2014 gepubliceerd, maar is op 17 jan 2023 geactualiseerd met opmerkingen over de Yale Food Addiction Scale (YFAS)

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

• Hebebranda J (2014), Albayraka O, Adanb R, e.a. Eating addiction”, rather than “food addiction”, better captures addictive-like eating behavior. Neuroscience & Biobehavioral Reviews Available online 6 September 2014