Het mediterrane dieet vermindert het risico op een hartaanval met 30 procent?

Het Mediterrane dieet is een van de weinige voedingspatronen, waar consument én wetenschappers enthousiast over kunnen raken. Vorige week publiceerde een Spaanse onderzoeksgroep, de resultaten van een experiment met dit dieet, in het gezaghebbende wetenschapstijdschrift NEJM. Het mediterrane dieet zou het risico op een hartaanval met 30% doen minderen.

Het onderzoek (PREDIMED)
De onderzoekers randomizeerden 7.447 deelnemers (55-80 jaar en 57% vrouw) met een hoog risicoprofiel, in een van drie groepen. De eerste groep werd op een mediterraan dieet gezet aangevuld met extra olijfolie. De tweede groep werd ook op een mediterraans dieet gezet, maar nu aangevuld met gemengde noten. De laatste groep kreeg een laag vet dieet toegewezen en diende als controlegroep. Alle deelnemers behoorden tot een hoog risico groep, omdat ze onder controle stonden bij diverse gezondheidscentra en medicatie kregen waaronder bloeddruk- en cholesterolverlagers. Er werd vooral geconcentreerd op harde eindpunten zoals hartaanval, beroerte en algehele sterfte. Dit in tegenstelling tot veel andere onderzoeken waar vooral gekeken wordt naar de zogenaamde surrogaat eindpunten zoals cholesterolniveau’s en bloeddruk.

De olijfolie groep kreeg als advies om tenminste 4 eetlepels per dag te nemen. De notengroep kreeg het advies om elke dag een handje noten te eten dat bestond uit wal-, amandel- en hazelnoten. De urine van de deelnemers is een aantal maal gecontroleerd op hydroxytyrosol, wat vrijkomt bij olijfolie consumptie en op alfalinoleenzuur wat vrij komt bij nootconsumptie. Op deze wijze konden ze met redelijke zekerheid stellen, dat men zich aan het dieet hield. Verder kregen de mediterrane groepen het advies om dagelijkse tenminste drie maal fruit te eten en twee groentelepels groente. Daarnaast tenminste drie maal per week vis en bonen, aangevuld met wit vlees. Rood vlees werd ontraden. Zij die al wijn dronken, werd 7 maal per week een glas wijn aanbevolen.

Overwegingen
Het resultaat suggereert een overwinning van het mediterrane dieet ten opzichte van het veel gepromote ‘pas op vet’ dieet. Dit is echter veel te voorbarig, want er zitten wat haken en ogen aan. Allereerst kregen de mediterrane groepen uitgebreide voorinstructie, controle of men zich hield aan het dieet én driemaandelijkse groepsessies. De controlegroep kreeg een flyer aan het begin uitgereikt en dat was het wel. De verschillen in aandacht en bijsturing waren dan ook enorm. De onderzoekers realiseerden zich ver in het derde jaar pas, dat hierdoor problemen ontstonden en gingen ook in die groep over op driemaandelijkse bijeenkomsten. Uiteindelijk heeft de laag vet groep drie kwart minder begeleiding gehad.

De curieus gevormde walnoot, bezongen door vele gezondheidsgoeroes deed het niet beter dan olijfolie. Hierdoor is een groot probleem ontstaan, waar de auteurs en de pers overheen lijken te stappen. Het probleem is namelijk dat er geen mediterrane dieet versus laag vet experiment is gedaan, maar een onderzoek naar groepen die intensief zijn begeleid en een groep die aan zijn lot is overgelaten. Begeleiders hebben ook de neiging om de zaak te beïnvloeden, zeker omdat er van blindering natuurlijk geen sprake was. De auteurs zien het niet als een probleem, maar het feit dat het vetpercentage nauwelijks daalde en het uitvalpercenage verdubbelde in de laag-vet groep, suggereert dat het doel niet bereikt werd. Het is onduidelijk of de compliance na de correctie toenam, aangezien we dit niet in de publicatie of het supplement terug konden vinden.

Ook interessant, dat er nauwelijks verschil was tussen de twee mediterrane groepen. Betekent het dat de olijfolie en noten niets deden, of allebei even goed waren? Wellicht was de combinatie van vis, fruit en groente al voldoende. Eigenlijk niet anders dan de schijf van vijf propageert. Het advies om koekjes, cakes, zuivel en bewerkt vlees te mijden was ook interessant. Was het effect mogelijk toe te wijzen aan wat ze juist niet aten? Het is heel duidelijk dat we het niet weten en dat een aanbeveling voor het mediterrane dieet, ondanks een publicatie in het gezaghebbende NEJM, niet op basis van dit onderzoek gedaan mag worden.

Update 2018
Het onderzoek Predimed is vanwege statistische onregelmatigheden teruggetrokken door de NEJM, maar is in een aangepaste versie opnieuw gepublicered. De conclusie is echter niet veranderd. Het zou kunnen betekeken dat onze kritiek onterecht is, maar de herpublicatie verklaart niet waarom Cochrane (2016) en Nice (2017) besloten hebben om PREDIMED uit te sluiten van hun analyses om dezelfde reden waarom wij de conclusie ongegrond vinden, namelijk het gebrek aan een fatsoenlijke controlegroep en futiel resultaat (Bastion H 2018). In 2019 publiceerde de Cochrane groep een nieuwe geupdate analyse met 30 afgeronde en 7 nog lopende gerandomiseerde experimenten. Er bleek weinig tot geen effect te zijn van het Mediterrane dieet op totaal cholesterol, LDL, HDL, bloeddruk en mortaliteit. Zelfs daar waar een klein effect werd gevonden, bleek dit gebaseerd te zijn op onderzoek van zeer matig onderzoek, zo concluderen de onderzoekers (Rees K 2019). 

Conclusie
Dit grootschalig onderzoek naar een compleet voedingspatroon heeft veel publiciteit gehad. De uitkomst suggereert dat de hoeveelheid vet niet zo belangrijk is, maar mogelijk wel welk soort vet. Toch kunnen er absoluut geen uitspraken gedaan worden over het effect van het mediterrane dieet, aangezien de controlegroep als enige, niet de intensieve begeleiding kreeg. Het was dan ook niet vreemd dat juist die groep, twee maal zoveel uitval had en haar eigen doelstelling om de vetconsumptie te minderen, niet haalde. Op basis van al het onderzoek kan er zeker gestreefd worden naar een patroon met meer fruit, meer groente, meer vis, minder koek, cake en bewerkt vlees. Niet specifiek mediterraans, maar zeker wel aanbevolen!

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

• Bastion H 2018.  A Mediterranean diet trial’s retraction and republication leaves a trail of questions. BMJ June 22 2018
• Estruch R (2013), Ros E, Salas-Salvadó J, e.a. Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet. N Engl J Med. 2013 Feb 25
• Rees K (2091), Takeda A, Martin N, e.a. Mediterranean‐style diet for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Systematic Review – Intervention Version published: 13 March 2019