Zowel de Maslow piramide als het transtheoretisch model zijn populair, maar zijn ze ook bruikbaar?

Coachen in perspectief deel 4: Bruikbaarheid van Maslow en het Transtheoretisch model

door | apr 30, 2017 | Leefstijl, Professioneel leiderschap, Veranderkunde

Het leven is dynamisch en verandering is daarom onvermijdelijk. Sommige veranderingen zijn het gevolg van bewuste keuzes en andere van onbewuste en mogelijk dieperliggende drijfveren. Coaches helpen met veranderen en het is nuttig om meer te weten over de bruikbaarheid van verander- en motivatiemodellen. In dit artikel bespreken we de piramide van Maslow en het transtheoretisch model.
Het veranderingsproces
Veranderen voor de mens is niet zo heel gemakkelijk en diverse onderzoekers hebben zich hier al over gebogen. In de organisatiepsychologie, maar ook in de meer esotherische hoek wordt vaak verwezen naar de piramide van Maslow om motieven en behoeften te duiden. In de gezondheidszorg is men vooral gecharmeerd van het transtheoretisch model, waarmee een aanpak ontworpen kan worden om nieuw (gezond) gedrag aan te leren.
 
Volgens het humanisme wil de mens zich ontplooien
 
Piramide van Maslow
Het humanisme behoort net als de Freuds psychoanalyse tot de psychologiestromingen vanuit een holistisch perspectief. Volgens Freud zijn mensen van nature slecht, ‘rotten to the core’ en speelbal van hun driften. Het humanisme is daarentegen veel hoopvoller. De mens wil zich verbeteren, zo beweerde grondlegger van het humanisme Abraham Maslow, en de bekende piramide van Maslow illustreert dit verlangen. Deze piramide is overigens nooit door Maslow zelf gemaakt, maar door consultants. De piramide bestaat uit lagen die doorlopen worden. Zodra aan de biologische voorwaarden van overleven is voldaan, zoals de noodzaak tot eten, drinken, slapen, etc., wordt de aandacht verlegd naar veiligheid. Coaches stappen meestal de laag erna in en werken dan opwaarts naar sociaal contact, erkenning en zelfontplooiing. Het model wordt ook nog veel gebruikt in de organisatiepsychologie.
 
De lagen van de piramide zijn als volgt:
  1. Biologische basis voor overleven
  2. Veiligheid
  3. Sociaal contact
  4. Erkenning
  5. Zelfontplooiing
Samenwerken is belangrijk voor ons overleven en waarom zit deze niet in laag 1
Hoewel de piramide appelleert aan de intuïtie is er geen wetenschappelijke basis voor. Er zijn geen onderliggende data waaruit de behoeften zijn gedestilleerd of waarmee de volgorde is bepaald van de lagen. Feitelijk is de piramide niets meer dan een verzinsel, een die conflicteert met de werkelijkheid. Zo zijn er zat mensen die zichzelf uithongeren voor erkenning of als onderdeel van zelfontplooiing. Daarnaast is bekend dat er velen zijn die juist dooreten zonder dat dit nodig is voor het overleven. Ook blijken de eerste en de tweede laag doorgaans alleen maar mogelijk met sociaal contact (laag 3). De mens kan uitstekend samenwerken en het is instrumenteel voor ons overleven en veiligheid. Het zou vreemd zijn om een dergelijk verlangen pas op laag drie te plaatsen. De piramide inzetten, omdat deze intuïtief is, lijkt weinig zinvol aangezien de mens zoveel meer behoeften heeft en niet perse in deze of welke andere specifieke volgorde.
 

Het veranderingsproces verloopt in fases?

 
Transtheoretisch model (TTM)
Onderzoekers die verschillende verandertrajecten analyseerden vonden een patroon waarin het veranderproces opgedeeld kon worden in vijf verschillende fases. Een verandertraject zou het meest succesvol zijn, als deze fases chronologisch doorlopen zouden worden en deze stappen, ‘stages of change’, zoals de Amerikanen plegen te noemen zijn de volgende:
 
Stages of change
1.    Openstaan (precontemplate)
2.    Begrijpen (contemplate)
3.    Willen en kunnen (preparation)
4.    Doen (action)
5.    Blijven doen (Maintenance)
 

De omgeving maakt vreemd genoeg geen deel uit van het biopschosociale TTM

Hoewel er in het begin van de eeuw successen werden geboekt met de TTM, blijkt uit diverse (Cochrane) overzichtsartikelen dat het inspelen en sturen op de fases geen extra voordeel oplevert dan het negeren van de fases. Het is inmiddels ook duidelijk dat in fase 4 starten niet per definitie leidt tot betere resultaten dan wanneer men begint bij 1. Er is geen reden om aan te nemen dat mensen door een specifiek stappenplan heen moeten en als dat al het geval is, dan is deze per individu zo verschillend dat een generiek model niet van toepassing is. Nog veel belangrijker is dat een biopsychosociaal model, dat de TTM claimt te zijn, ook sterk uit moet gaan van het veranderen van de omgeving. Dit komt echter niet terug in de ‘stages of change’.
 
Een model dat niet goed voorspelt is weinig zinvol
Overwegingen
Een model is altijd een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid en kan daarom niet volledig dekkend zijn. De (gecontroleerde) praktijk is alleen zo in strijd met wat deze modellen voorspellen, dat het onmogelijk is om dat toe te schrijven aan de beperkingen van modellen in het algemeen. Een theorie en het daarop gebaseerde model moet vaker goed voorspellen dan je op basis van toeval zou mogen verwachten en anders is het niet bruikbaar. Op basis van de data mag gesteld worden dat de piramide van Maslow en het TTM niets toevoegen aan begeleiding in een verandertraject.
 
Het grootste probleem van beide modellen is de veronderstelde hiërarchie, maar mensen zijn gewoon geen voorgeprogrammeerde robots. Mensen zijn ook geen slaaf van hun genen, maar worden gevormd door interacties, door levensjaren en door inzichten. Een echt biopsychosociaal model houdt daar rekening mee. Het betekent dat prioriteiten plots kunnen veranderen, waardoor succesvolle trajecten afgebroken kunnen worden, maar ook op elk moment opgepakt kunnen worden ongeacht de fase waarin ze zitten. Het veranderen van prioriteiten is op zichzelf staand geen probleem, maar als men van meet af aan al gericht is op het automatiseren van een minimum aan gewenst gedrag, dan kan men ook zonder dat het een prioriteit is, nog op koers blijven.
Gerelateerde artikelen:
Verander de omgeving en leer nieuwe gewoontes aan
Conclusie
Hoewel de piramide van Maslow en het transtheoretisch model niet vaak samen genoemd worden, proberen ze beiden te voorspellen waar een individu aan toe is tijdens een verandering. Ze gaan daarbij uit van een hiërarchie die conflicteert met wat er in de praktijk daadwerkelijk gebeurt. Hoewel de kritiek op Maslow al decennia-oud is, begint men zich langzamerhand te realiseren dat het transtheoretisch model ook zijn langste tijd heeft gehad. Het veranderingsproces is niet hiërarchisch maar veel meer een golfbeweging zonder duidelijke frequentie. Vanaf het begin de omgeving anders inrichten en nieuwe gewoontes aanleren, zorgt ervoor dat de daling in de golfbeweging minder scherp is. Daar ligt wat ons betreft een schone taak voor elke coach.

Meer lezen uit deze categorie 'Klinische Leefstijl':

Remt ultrabewerkt voedsel de groei van het embryo?

Remt ultrabewerkt voedsel de groei van het embryo?

dec 29, 2022

Ultrabewerkt voedsel, ook wel in de literatuur afgekort tot UPF (ultraprocessed foods), neemt een steeds groter aandeel in het voedingspatronen van mensen. Dit heeft een negatieve invloed op de inname van voedingsvezels, maar ook vaak eiwit, terwijl ze vaak wel...

Hoe effectief is de gecombineerde leefstijl interventie (GLI)

Hoe effectief is de gecombineerde leefstijl interventie (GLI)

dec 9, 2022

*** Dit artikel stamt uit 2019, maar is in dec 2022 geactualiseerd.Begin 2019 werd de gecombineerde leefstijl interventie (GLI) beschikbaar voor Nederland en het is tijd voor een tussentijdse evaluatie. Dit doen we aan de hand van een aantal recente Nederlandse...

Hoe effectief is vitamine D tegen COVID-19

Hoe effectief is vitamine D tegen COVID-19

apr 16, 2021

De coronapandemie heeft geleid tot diverse ongegronde of sterk overdreven claims van potentiële interventies ter preventie of behandeling van COVID-19. Een van die controversiële middelen betreft vitamine D. Het heeft deels te maken met het gegeven dat lage vitamine...

Dit onderwerp komt aan bod in de volgende opleidingen:

Recente artikelen (kennisbank) uit overige categorieën:

Het echte verhaal over Ikigai

Het echte verhaal over Ikigai

jan 12, 2024

Op de foto zie je Mieko Kamiya, een Japanse psychiater en auteur van het boek 'Ikigai ni Tsuite' (Over de zin van het leven). Hoewel ze ze wordt beschouwd als de geestelijke moeder van Ikigai, bestaat het concept al heel lang. Er zijn heel veel misverstanden over...

Problemen met en oplossingen voor ACT

Problemen met en oplossingen voor ACT

nov 4, 2023

Dit artikel is integraal overgenomen uit onze nieuwsbrief VisieVitaal (v202301010)Met Acceptance Commitment Therapy (ACT) weet je feitelijk niet wat het doet, je weet niet waarom je het doet, en ook niet of je rapportages kloppen. Er zijn mensen voor minder ontslagen,...

Bestaanszekerheid is onvoldoende

Bestaanszekerheid is onvoldoende

sep 21, 2023

Dit artikel is integraal overgenomen uit onze nieuwsbrief VisieVitaal (v20230919)Het thema bestaanszekerheid lijkt nu het speerpunt te zijn waarmee alle politieke partijen kiezers naar hun winkel willen trekken. Op verzoek van diverse partijen hebben wij eens...

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geraadpleegde bron(nen)

  • Cahill K; (2011) Lancaster T, Green N. Stage-based interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Nov 10;11:CD004492.
  • Tuah N (2011) Amiel C, Qureshi S, e.a. Transtheoretical model for dietary and physical exercise modification in weight loss management for overweight and obese adults. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Oct 5;10:CD008066.pub2
  • Wahba MA (1976), Bridwell LG. Maslow reconsidered: A review of research on the need hierarchy theory. Organizational Behavior and Human Performance. Volume 15, Issue 2, April 1976, Pages 212-240