Wat is het bewijs voor vitamine D suppletie tegen COVID-19?

Hoe effectief is vitamine D tegen COVID-19

door | apr 16, 2021 | Klinische leefstijl

De coronapandemie heeft geleid tot diverse ongegronde of sterk overdreven claims van potentiële interventies ter preventie of behandeling van COVID-19. Een van die controversiële middelen betreft vitamine D. Het heeft deels te maken met het gegeven dat lage vitamine D-spiegels regelmatig worden gevonden bij COVID-19 patiënten. Anderzijds heerst het idee dat SARS-CoV-2 een seizoensvirus is, dat in de zomer als de meeste vitamine D wordt aangemaakt, de minste slachtoffers eist. In dit artikel evalueren we het huidige bewijs.

 

 

​Het mechanisme

Vitamine D kan mogelijk op verschillende manieren COVID-19 bestrijden. Een deel van de patiënten wordt getroffen door ontspoorde signaalmoleculen van het immuunsysteem, de zogenaamde cytokinen zoals IL-6 en TNF. Het zou leiden tot een cytokinestorm, waarna het immuunsysteem juist het eigen weefsel beschadigt. Vitamine D kan helpen om een dergelijke cytokinestorm te beteugelen, hoewel de uitkomsten van onderzoeken wisselvallig zijn. Bij COVID-19 treft men ook regelmatig trombose aan en vitamine D is betrokken bij diverse biochemische paden die de trombose reguleren. Een laag vitamine D-spiegel wordt gecorreleerd met meer trombose (Mohammad S 2019). Het zijn plausibele mechanismen waarmee vitamine D een heilzame bijdrage kan leveren bij COVID-19 behandeling.

Preventie

Lage vitamine D-spiegels worden vaker aangetroffen bij ernstige COVID-19 patiënten, ouderen, mensen met obesitas en etnische groeperingen. Ook lijkt de zorglast zwaarder te zijn bij COVID-19 patiënten op hogere breedtegraden waar men minder vitamine D aanmaakt (Kohlmeijer M et al 2020). Inmiddels is duidelijk dat klimaat slechts een beperkte rol speelt bij het indammen van besmettingen (Jamshidi et al 2020). Daarnaast zien we dat COVID-19 vooral mensen met een lage sociaal economische status (SES) treft die zich minder aan de regels houden, vaak een slechtere basisgezondheid hebben en banen bezetten waar thuiswerken geen optie is. De disproportioneel getroffen etnische groeperingen behoren tot deze lage SES, maar hebben bovendien nog het probleem dat ze met meerdere generaties in een huis wonen, de landstaal minder goed machtig zijn, waardoor ze ook de regels minder goed begrijpen. De observaties hebben nogal wat verstorende factoren die anders verklaard kunnen worden en bovendien zijn de observaties ook nog eens niet consistent (Kaufman HW et al 2020, NICE 2020). Zelfs als ze consistent zouden zijn, dan is het nog maar de vraag of hoge vitamine D-spiegels beschermen tegen COVID-19.  Het is namelijk meer dan waarschijnlijk dat COVID-19 de vitamine D-spiegels juist verlaagt. Bij COVID-19 worden hele hoge concentraties CYP3A4 en CYP24A1 gevonden. Deze enzymen breken vitamine D af en kunnen verklaren waarom de D niveaus zo laag zijn (Garvin MR et al 2020). Het is dus heel goed mogelijk dat een lage D-spiegel niet de ziekte veroorzaakt, maar dat COVID-19 leidt tot de afbraak van vit D. In dat geval is er sprake van omgekeerde causaliteit. Dat kan eventueel getoetst worden met behulp van mendeliaanse randomisatie.

Mendeliaanse randomisatie

Causaliteit aannemelijk maken met observationeel onderzoek is niet goed mogelijk, daarvoor zijn gerandomiseerde experimenten voor nodig waar men deelnemers willekeurig (gerandomiseerd) verdeeld over een vitamine D- en een controlegroep, ook wel bekend als randomized controlled trials (RCT). Toch is er een tussenvorm, een zogenaamde Mendeliaanse randomisatie. Het idee is dat men een goed gedocumenteerde gen als uitgangspunt neemt en vervolgens kijkt hoe mensen reageren op specifieke situaties. Zo zijn er genen bekend die zorgen voor een lage vitamine D-spiegel. De vraag is of deze mensen harder getroffen worden door COVID-19. Aangezien die genen willekeurig verspreid zijn over de bevolking hebben zaken als opleiding- en inkomensniveau nauwelijks tot geen invloed. Er is dus sprake van een ‘natuurlijke’ randomisatie. Er zijn desalniettemin verschillende D-spiegels en daarom wordt de onderzoekspopulatie opgedeeld in verschillende niveaus en worden de groepen met de laatste en de hoogste niveaus met elkaar vergeleken. Als men lage vitamine D-spiegels had en er is een genetische oorzaak, dan hadden ze waarschijnlijk al lage vitamine D-spiegels voor ze COVID-19 kregen. Dat is nog een voordeel van een Mendeliaanse randomisatie boven een normaal case-control onderzoek. In een recente analyse (Amin A et al 2021) met bijna 500.000 deelnemers kon men geen verschillen vinden tussen de laagste en de hoogste D-spiegels in kans op en ernst van COVID-19. Twee andere onderzoeken (Butler-LaPorte G et al 2021, Patchen BK et al 2021) die nu nog in preprintstatus hebben, kunnen ook geen correlatie aantonen tussen vitamine D spiegels en COVID-19. De eerste bevatte een half miljoen deelnemers en de ander zelfs driemaal zoveel. Het is duidelijk geen gebrek aan deelnemers. Hoewel Mendeliaanse randomisatie ook zijn beperkingen heeft, geeft het toch weinig vertrouwen dat vitamine D een preventieve werking heeft.

Meta-analyses luchtweginfecties

Veel van het enthousiasme voor vitamine D ontstaat door het idee dat suppletie leidt tot verbetering bij luchtweginfecties. Er wordt dan ook veelvuldig door voorstanders verwezen naar een veelgeciteerde meta-analyse (Matineau et al 2017) van RCT’s. Er zitten echter flinke haken en ogen aan deze meta-analyse. Allereerst blijkt de odd-ratio (OR) in de samenvatting niet overeen te komen met de berekening op basis van de getallen in figuur 2. De OR is niet 0,82, maar 0,92. Daarmee wordt het veronderstelde effect flink minder. Het tweede probleem is de enorme heterogeniteit van de opgenomen experimenten. Het is appels met peren vergelijken en een eenduidige uitspraak over het geheel is ongepast. Er zijn twee onderzoeken (Camargo et al, Manaseki et al) die een veel groter effect tonen van vitamine D-suppletie dan de rest. Als men deze twee verwijdert dan verdwijnt ook het positieve effect. De gunstige werking berust op twee van de 24 onderzoeken en die twee bevatten heel speciale populaties, namelijk Mongoolse schoolkinderen en kinderen tot 3 jaar uit Afghanistan. Het is ongepast om deze vindingen te extrapoleren naar COVID-19 die vooral ouderen treft. In een recent gepubliceerde meta-analyse (Jolliffe DA et al 2021) bouwt men voort op deze meta-analyse. Ze konden sinds de laatste analyse 20 extra RCT’s toevoegen. Na analyse werd heilzaam effect gevonden van vitamine D op luchtwegontstekingen bij jongeren tot 16 jaar. Alle leeftijden erboven waren non-significant. De onderzoeken die geen effect gaven maakten gebruik van een enkele megadosis bij aanvang, terwijl andere onderzoeken deze vaak verdeelden over de behandelperiode. Ook hier is elke suggestie dat vitamine D als behandeling ingezet moet worden bij COVID-19 totaal ongepast.

Meta-analyses COVID-19

In het meeste recente systematisch overzichtsartikel met meta-analyse (Hosseini B et al 2022) stellen de auteurs dat vitamine D suppletie mogelijk IC opname en COVID mortaliteit  kan voorkomen. De auteurs hebben zowel RCT’s als niet-RCT’s (quasi experimenten, cohorts en cases) opgenomen in hun analyse, maar hebben de RCT’s wel apart geanalyseerd (zoals het hoort). Vervolgens hebben ze de uitkomsten toegewezen aan drie categorieën:

 

1. Preventie van COVID-19

Vitamine D suppletie voorkomt geen besmetting en het is consistent met de Mendeliaanse randomisaties (MR), de observationele onderzoeken met de meest bewijskracht. Het bewijs is best wel sterk.

2. Opname ziekenhuis

Het suppleren van vitamine D voorkomt ook niet dat je opgenomen gaat worden in het ziekenhuis. Eerlijk gezegd, is dat niet goed onderzocht en meer onderzoek is welkom.

3. IC opname en mortaliteit

Eenmaal in het ziekenhuis kan vitamine D de kans verminderen dat je op de IC beland of sterft aan COVID-19. Daar zijn meer onderzoeken van, maar het probleem is dat de kwaliteit van de onderzoeken van laag niveau zijn. De auteurs hebben nog wel een sensitiviteitsanalyse gedaan om te zien wat het effect is van de onderzoeken met de grootste bias en dan blijft de relatie overeind

Toelichting

Dit lijkt goed nieuws, maar het probleem is dat de opzet van het onderzoek zwak is. Er is een PRISMA richtlijn gehanteerd, maar geen GRADE voor de individuele onderzoeken. GRADE betekent dat je de kwaliteit van het onderzoek meeneemt in de beoordeling, niet alleen het type.

Dat is ook logisch, want er zou nl niets van overblijven. In een analyse waar dat wel is gehanteerd, spreekt de uitkomsten dan ook deze meta-analyse (Chen Ji et al 2021) tegen.

“Current evidence suggested that vitamin D deficiency or insufficiency was not significantly linked to susceptibility to COVID-19 infection or its associated death. Vitamin D supplements did not significantly improve clinical outcomes in patients with COVID-19. The overall GRADE evidence quality was low, we suggest that vitamin D supplementation was not recommended for patients with COVID-19.“

Dit is ook de conclusie van deze ‘actieve’ Cochrane review over vitamine D en COVID-19. Het bewijs dat vitamine D suppletie geen COVID-19 voorkomt is sterk, dat het ziekenhuisopnames voorkomt is beperkt en het is twijfelachtig dat het COVID sterfte verhindert. De nieuwe review biedt dan ook geen echte verrassingen. 

Gerelateerde artikelen:

Inschrijven nieuwsbrief #35

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief Chivo Connect

Ontvang periodiek onze meest recente nieuwsberichten over vitaliteit. Als het geen waarde (meer) toevoegt dan kun je je zo uitschrijven.

Conclusie

De rol van vitamine D bij luchtweginfecties en COVID-19 in het bijzonder, is controversieel. Het bewijs van effectiviteit is voor beide situaties grotendeels afwezig en de aanwijzingen dat vitamine D niet of slechts marginaal bijdraagt in de behandeling groeit naarmate de pandemie voortduurt. Als er al significant effect is van vitamine D-suppletie dan wordt deze vooral gevonden bij kinderen en dat resultaat laat zich (nog) niet vertalen naar COVID-19. En zelfs bij kinderen zijn de vindingen wisselvallig. Een punt van aandacht is of het verschil verklaard kan worden aan de hand van een enkele grote dosis of verdeeld over meerdere kleinere hoeveelheden. In beide gevallen nemen de serumspiegels echter toe. De huidige stand van de wetenschappelijke literatuur vertelt ons dat er voor nu geen bewijs is voor de inzet van vitamine D bij de behandeling van COVID-19. Als de vitamine D-spiegels laag zijn, dan is suppletie natuurlijk gewenst. Niet tegen COVID-19, maar tegen de nadelen van lage vitamine D-spiegels in zijn algemeenheid.

Meer lezen uit deze categorie 'Klinische leefstijl' :

Remt ultrabewerkt voedsel de groei van het embryo?

Remt ultrabewerkt voedsel de groei van het embryo?

dec 29, 2022

Ultrabewerkt voedsel, ook wel in de literatuur afgekort tot UPF (ultraprocessed foods), neemt een steeds groter aandeel in het voedingspatronen van mensen. Dit heeft een negatieve invloed op de inname van voedingsvezels, maar ook vaak eiwit, terwijl ze vaak wel...

Hoe effectief is de gecombineerde leefstijl interventie (GLI)

Hoe effectief is de gecombineerde leefstijl interventie (GLI)

dec 9, 2022

*** Dit artikel stamt uit 2019, maar is in dec 2022 geactualiseerd.Begin 2019 werd de gecombineerde leefstijl interventie (GLI) beschikbaar voor Nederland en het is tijd voor een tussentijdse evaluatie. Dit doen we aan de hand van een aantal recente Nederlandse...

Insuline onbegrepen deel 13: Koolhydraatintolerant

Insuline onbegrepen deel 13: Koolhydraatintolerant

aug 4, 2019

Zijn er mensen die niet tegen koolhydraten kunnen en zou dat de reden zijn waarom ze diabetes krijgen? Steeds vaker spreekt men van koolhydraatintolerantie, zo ook in een recent onderzoek van de Ohio universiteit. Deze mensen zouden gebaat zijn bij een...

Dit onderwerp komt aan bod in de volgende opleidingen:

Recente artikelen (kennisbank) uit overige categorieën:

Connect community, welkom!

Connect community, welkom!

feb 27, 2023

Chivo heeft altijd actief geïnteracteerd met (aspirant)professionals, omdat kennis delen en verantwoording afleggen voor claims behoren tot de kernwaarden. We zullen dit blijven voortzetten en gaan dat doen op ons nieuwe communityplatform genaamd Connect, dat volledig...

Oxytocine, het knuffelhormoon? Is de liefde over?

Oxytocine, het knuffelhormoon? Is de liefde over?

jan 29, 2023

aIn 2010 werd het hormoon oxytocine wereldwijd populair. De auteurs van een baanbrekend onderzoek concludeerden dat het mensen zou helpen om elkaar meer te vertrouwen en daarmee meer te binden. In een 2011 TED talk gaf Paul Zak, een van de auteurs, een recept mee....

Bestaat voedselverslaving?

Bestaat voedselverslaving?

jan 17, 2023

In een recente wetenschappelijke publicatie komt men tot de conclusie dat er weinig tot geen bewijs is voor de gehypte voedselverslaving (Hebebranda J 2014). Het veronderstelde fenomeen is daarnaast slecht begrepen, aangezien men geen onderscheid maakt tussen de...

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

  • 31 mei 2022: Alinea COVID RCTs verwijderd en vervangen voor meta-analyses COVID
  • 26 mei 2021: Cochrane review over vitamine D en COVID-19 toegevoegd onder de kop “COVID-19 RCTs”

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Een clip is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden.

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan het community platform van Chivo. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

  • De referenties zijn verwerkt in hyperlinks