Het nocebo-effect van alarmnisme

Synopsis:
Zitten is dodelijk, suiker is gif, van gluten ga je dood. Alarm slaan lijkt zinvol en is ongetwijfeld goed bedoeld, maar het leidt in ons vak zelden tot verbetering. Sterker nog, je bereikt er vaak het tegenovergestelde mee. Alarmnisme kent namelijk een nocebo-effect en leidt daarom tot verergering. <<

In de wereld van gezondheid wordt er steeds extremer gestreden om de aandacht van de consument. Alarmnisme, de inzet van angst om een product of een overtuiging te verkopen, is zeer effectief gebleken, De vraag is of het middel daarmee niet erger is dan de kwaal.

Placebo vs nocebo

Het nocebo effect
Een nocebo is een middel zonder werkzaamheid, dat leidt tot ziektesymptomen op basis van een verwachting. Nocebo, Latijn voor ‘ik zal schaden’, is door Walter Kennedy in 1961 als term gekozen als tegenhanger van de veel bekendere placebo. In het kort beschrijft het nocebo effect, het ziekmakende gevolg van angst en daar zijn veel voorbeelden van.

Mensen met veel stress leven net zolang als mensen met weinig stress

Is stress dodelijk?
Stress is onderdeel van het leven en sommige mensen hebben veel te kampen met stress en anderen juist heel weinig. Onderzoekers (Keller A 2012) waren geïnteresseerd in de relatie tussen stress en levensverwachting. Ze stelden een aantal vragen met betrekking tot stress en volgden deze mensen voor een gemiddelde periode van 8 jaar. In eerste instantie leek er een correlatie te zijn tussen veel stress en een verminderde levensverwachting. Deze verdween zodra ze corrigeerden op perceptie. Zij hadden namelijk aan de deelnemers gevraagd of ze dachten dat stress slecht was voor de gezondheid. De groep die hier ja op geantwoord had, die bleek een 43% grotere kans te hebben op een verkorte levensverwachting. De mensen die dat niet vonden, maar net zoveel stress hadden, bleken niet korter te leven dan de mensen met weinig stress. Stress zelf is niet ziekmakend, maar de angst voor stress waarschijnljk wel, zover je dat mag concluderen uit een observationeel onderzoek.

Als je symptomen hebt van straling die er niet is, wat zegt dat dan?

Ga je tintelen van straling?
In een recent experiment (Witthoft M 2013) werden 147 deelnemers verdeeld over twee groepen. De interventiegroep kreeg een BBC documentaire te zien over de gevaren van straling, terwijl de controlegroep een reportage te zien kreeg over de beveiliging van internet en mobiele data. Vervolgens werden ze een kwartier blootgesteld aan WIFI straling.

Meer dan de helft van de deelnemers rapporteerden irritatie, onrustige gevoelens en zelfs verlies van concentratie tijdens blootstelling aan de WIFI straling. Daar bleef het niet bij, want er werden zelfs tintelingen gerapporteerd aan armen, vingers, benen en voeten. Twee van de deelnemers konden de 15 minuten niet eens volhouden, omdat de symptomen te erg werden en ze verlieten de studie dan ook voortijdig. Dit is allemaal zeer opmerkelijk, om de simpele reden dat er geen WIFI straling was. Het overgrote deel van de mensen met symptomen kwam uit de interventiegroep, waarmee een duidelijk nocebo-effect werd aangetoond van de documentaire.

Een duidelijke video over het nocebo-effect (Engelstalig)

Wat maakt onnodige angst schadelijk?

Lagegraad ontstekingen
We weten al geruime tijd dat lagegraad ontstekingen een rol spelen bij welvaartsziekten waaronder hart- en vaatziekten. Onderzoekers inventariseerden van ruim 800 mannen en vrouwen de gevoeligheid voor angst en onrust. Daarnaast werd bloed afgenomen en geanalyseerd. Er werden overtuigende correlaties gevonden tussen biomarkers van lagegraad inflammatie en de score op de angst en onrustgevoeligheid. Hoe meer angst, hoe meer tekenen van lagegraad inflammatie. De symptomen zijn dus echt, maar ze worden alleen niet veroorzaakt door de gedemoniseerde verdachte, maar door de angst voor de verdachte. Hier is heel duidelijk een plausibel mechanisme blootgelegd voor de ziekmakende werking van angst.

Pijnbeleving wordt ook beinvloed door verwachting

Pijn
Er is een duidelijk invloed van verwachting op de beleving van pijn. In diverse experimenten is de verwachting van deelnemersdie blootgesteld werden aan hitte beinvloedt, door te stellen dat ze een verdovende zelf kregen of dat de temperatuur naar beneden was bijgesteld (was niet zo). De pijnervaring werd duidelijk beinvloed en daarmee is duidelijk dat wat we zeggen en hoe we het zeggen, het lijden kan minderen of verergeren.

Angst voor een ‘slecht’ product is mogelijk ongezonder dan het product zelf

De praktijk
Wij zien regelmatig berichten over zaken die slecht zouden zijn voor de gezondheid. Als we erop wijzen dat wetenschappelijk bewijs iets anders suggereert, dan wordt ons verzekerd dat de praktijk het aantoont. Wij voeren ook praktijk en wij zien schijnbaar altijd iets anders. Zou dat te maken kunnen hebben met het gegeven dat wij rekening houden met het nocebo effect? Zou het te maken kunnen hebben dat wij in de praktijk, gebruik maken van gevalideerde inventarisaties? Zou het te maken kunnen hebben dat we geen angst aan proberen te jagen. Als 54 procent van deelnemers van het WIFI onderzoek symptomen vertoont door niet bestaande straling, dan is het duidelijk dat symptomen door bangmakerij kunnen ontstaan. De praktijkervaring zou daarom wel eens heel overtuigend het gevolg kunnen zijn van eigen handelen. Dat zou elke professional aan het denken moeten zetten!

In de praktijk zijn we veel tijd kwijt met het geruststellen van bang gemaakte cliënten

Alarmnisme
Er is geen twijfel mogelijk dat er echte ziektes zijn en echt dingen die je beter kunt vermijden. Maar het is wijs om uit te zoeken of het ook echt zo is, want de zaak blijkt in veel gevallen aan alle kanten te rammelen. Mocht het kloppen, zelfs dan is het raadzaam om het gepast in te zetten. In alle andere is het een veel gebruikte wijze om aandacht te krijgen. Vroeger was media aandacht heel kostbaar, maar met het interweb, waaronder YouTube, is het steeds gemakkelijker geworden om de benodigde 15 frames of fame te krijgen. Claims over aspartaam, gluten, straling, suiker, fytinezuur, maar ook cola in combinatie van woorden als gif en kankerverwekkend zijn aan de orde van de dag. Hetzelfde mag gezegd worden over de stigmatisering van obesitas. Men claimt oprecht te waarschuwen of te willen motiveren tot een gezondere leefstijl. Angst motiveert ook tot een zekere hoogte, maar heeft het iets te maken met helpen? Bangmaken zelf heeft namelijk een ziekmakende prijs en eigenlijk is het niet motiveren, maar onderwerpen met angst. Een gelijkwaardige relatie met de cliënt kan nooit op basis van onderwerping.

Een toespraak over suiker en alarmnisme door Chi L. Chiu, directeur Chivo, tijdens het PT event Nutrition op 7 dec 2016.

Alarmnisme is angst inzetten om een overtuiging of een product te verkopen

Conclusie
De inzet van angst om te motiveren is van alle tijden en op korte termijn effectief gebleken. Deze effectiviteit komt echter met een prijs, namelijk een ziekmakend gevolg. De waarschuwing zelf leidt dus al tot symptomen. Daarmee is het middel in veel gevallen dus veel erger dan de kwaal en volledig in strijd met onze visie op vitaliteit. Dat is wellicht handig als je iemand iets wilt verkopen, maar met helpen heeft het weinig te maken. Stop daarom met deze ongetwijfeld goed bedoelde aanpak en motiveer door mensen liefde voor het leven bij te brengen!

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

• Keller A (2012), Litzelman K, Wisk LE, e.a. Does the perception that stress affects health matter? The association with health and mortality. Health Psychol. 2012 Sep;31(5):677-84
• Pitsavos C (2006), Panagiotakos DB, Papageorgiou C, e.a. Anxiety in relation to inflammation and coagulation markers, among healthy adults: the ATTICA study. Atherosclerosis. 2006 Apr;185(2):320-6. Epub 2005 Jul 11
• Witthöft M (2013), Rubin GJ. Are media warnings about the adverse health effects of modern life self-fulfilling? An experimental study on idiopathic environmental intolerance attributed to electromagnetic fields (IEI-EMF). J Psychosom Res. 2013 Mar;74(3):206-12