Positieve psychologie deel 1: Boekrecensie ‘Flourish’

De positieve psychologie neemt een hoge vlucht en grondlegger Martin Seligman heeft een nieuw boek gepubliceerd over het onderwerp, genaamd Flourish. Het is een visie over de stand van zaken en over richtingen in de toekomst, bezien vanuit de ogen van een visionair, een docent en een charismatisch leider. We hebben gewacht op een Nederlandse vertaling, maar aangezien deze uitblijft, hebben we besloten om alvast een recensie te schrijven over dit belangrijke werk.

Het belang van een wetenschappelijke fundering

Toegepaste wetenschap
De stroming positieve psychologie houdt zich bezig met al het menselijk functioneren en helpt ontdekken wat het leven de moeite van het leven waard maakt. Aangezien deze stroming steeds bekender wordt, besteedt Seligman vooral aandacht aan een van de basisvereisten, die deze stroming zo uniek maakt, namelijk een wetenschappelijke fundering. De traditioneel gespannen relatie tussen psychologie en wetenschap is bij conceptie van deze stroming al bij de horens gevat. Seligman laat dan ook ondubbelzinnig weten, dat deze relatie hecht moet blijven. Theoretische veronstellingen worden in de positieve psychologie doorgaans heel snel gevolgd door empirische verificatie en toont hiermee, dat deze jongeling van de geschiedenis heeft geleerd. Het sterkt daarmee ook de reputatie van een toegepaste wetenschap en staat daardoor helaas minder hoog in aanzien. Seligman besteed veel tijd aan het relativeren van deze zienswijze en pleit dan ook voor erkenning van de praktische vertaling naast de pure intellectuele krachtpatserij.

De introductie van PERMA

Positieve psychologie is geen gelukskunde
Het vorige boek van Seligman heet in de Nederlandse vertaling ‘Gelukkig zijn kun je leren’. In het eerste hoofdstuk van zijn nieuwe boek, maakt de auteur echter duidelijk, dat hij zelf geen voorstander was van de titel, omdat positieve psychologie veel verder gaat dan de studie naar geluk. De onderzoeksgebieden binnen de positieve psychologie zijn dan ook breed en strekken zich van onderzoek naar deugden, mindfulness, positieve emoties tot meervoudige intelligentie. Dit helpt niet alleen in het definiëren van wat de moeite waard is, maar leidt tot ook betere weerbaarheid tegen stressoren en tot betere prestaties. Hij vindt geluk dan ook nietszeggend, omdat het subjectief is en vooral geassocieerd wordt met vrolijk doen en genieten. Hij geeft de voorkeur aan de term ‘flourish’, ofwel floreren in het Nederlands. Floreren moet de som zijn van positieve emoties (Positive emotions), betrokkenheid (Engagement), positieve relaties (Relationships), zingeving (Meaning) en voldoening (Accomplishment), die samen afgekort het acroniem PERMA vormen. Hij stelt dat de mens wil floreren, naast ‘slechts’ gelukkig zijn, hetgeen sterk aansluit op het werk van Carol Ryff. Hij presenteert PERMA, dan ook als een nieuwe theorie. Dit is wat vreemd, aangezien er geen wetenschappelijke onderbouwing is voor de theorie, hetgeen haaks staat op de boodschap dat er een intieme relatie is tussen de positieve psychologie en de wetenschap.

Een nieuwe theorie of een verzameling interventiegebieden?

De PERMA pijlers onder floreren hebben iets aantrekkelijks, omdat ze concreter zijn dan domweg geluk nastreven. Ze bieden handvatten voor meetbare interventies, geheel in lijn met een toegepaste wetenschap. Geluk valt in dit model onder Positieve emoties. Het is echter nog maar de vraag of deze pijlers naast geluk leven of voorwaarden vormen voor geluk. Epidemiologisch en empirisch onderzoek suggereert namelijk het laatste. Daarnaast is het nog maar de vraag of floreren veel objectiever gemeten kan worden dan geluk en zover wij weten, is daar geen wetenschappelijk bewijs voor. Het lijkt ons vooral een verwisseling van (eind)doel en middel, aangezien zingeving, de inzet van positieve emoties, het hebben van liefdevolle banden en voldoening allemaal leiden tot meer geluk. We vinden het dan ook wat ver gaan om PERMA een nieuwe theorie te noemen. De tirade lijkt dan ook meer een reactie op de eindeloze stroom van gelukswijsheden, die vaak niet eens de diepgang hebben van de tegeltjes waar ze op thuishoren. Daarnaast wordt genot zo vaak verward met geluk, dat we misschien de term inderdaad maar eens even moeten laten rusten.

Seligman laat zien dat toegepaste wetenschap ook daadwerkelijk toegepast wordt

Initiatieven
Het pleidooi voor het serieus nemen van toegepaste wetenschap, wordt door Seligman zelf, op indrukwekkende wijze gepraktiseerd. Zijn baanbrekend theoretisch werk rondom aangeleerde hulpeloosheid prijkt naast een bijna eindeloze stroom van initiatieven, waar hij direct of zijdelings bij betrokken is. Deze initiatieven vormen dan ook het hart van het boek en geven een goed beeld van de stand van zaken in het veld. Ze bevatten veel details en bieden inzicht in overwegingen, die hebben geleid tot de stroming van positieve psychologie en zijn bovendien richtinggevend voor de toekomst.

Er wordt bijvoorbeeld in meer dan de helft van de Amerikaanse scholen positieve psychologie gegeven als vak of ingezet als onderliggend raamwerk voor didactiek. De ontwikkeling van deugden is weer op de kaart gezet en ronduit indrukwekkend is het project in het Amerikaanse leger, waar positieve emoties traditioneel niet erg hoog op de prioriteitenlijst staan, als ze al ooit op een lijst hebben gestaan. De eerste onderzoekspublicaties staan op stapel en Seligman toont zich zowel gedreven als pragmatisch, als het gaat om het ombuigen van een starre en sterk ontmenselijkte cultuur. De totstandkoming van deze initiatieven en de overwegingen laten je realiseren, dat een initiatief als de positieve psychologie, nooit gestalte had kunnen krijgen zonder iemand als Seligman.

51 procent van de wereldbevolking moet floreren in 2050

Overige
Het boek bevat nog een aantal andere hoofdstukken over gezondheid, waaronder een over de fysiologie van optimisme en het effect op gezondheid. Elders in het boek adresseert hij ook nog het onderwerp ‘dirty little secret’, dat gaat over het standpunt van psychiaters en de farmaceutische industrie met betrekking tot depressie. Ook zijn eigen ervaringen bij de behandeling van depressie worden hier besproken en laten zien hoe zijn visie mede gevormd moet zijn door zijn eigen patiënten. Het is onthutsend en verandert je kijk op dit onderwerp. Daarnaast wordt er een poging gedaan tot het lanceren van een nieuwe definitie van intelligentie, die meer gericht is op volhardendheid (GRIT). Het wordt interessant om te zien waar dat toe gaat leiden. Het boek wordt afgesloten met een beschouwend hoofdstuk over politiek en de economie van welbevinden. Hij pleit voor optimisme en adresseert daarin ook de kritiek, die er is op positieve psychologie. Hij eindigt vervolgens met een wens dat in 2050, 51 procent van de wereldbevolking zal floreren. Of dit heel realistisch is, weten we niet. Wat we wel weten, is dat het niet zal liggen, aan gebrek aan inspanningen van Seligman zelf.

Instante klassieker

Conclusie
De positieve psychologie begint volwassen geworden en dat is grotendeels te danken aan de inspanningen van de grondlegger, dr. Martin Seligman, die over het onderwerp een inspirerend en fascinerend boek heeft geschreven. Zijn academische prestaties en zijn ervaring in de loopgraven, zijn de redenen om het boek te overwegen. Het boek leest gemakkelijk weg, maar is meer een visie dan wetenschap. Het is ook geen zelfhulpboek en bevat dan ook weinig concrete interventies of een plan van aanpak. Hij lanceert, wat ons betreft, ook geen nieuwe theorie. Wat hij wel aflevert is een instant klassieker, die interessant is voor een ieder, die een goed begrip wil krijgen van het belang van de positieve psychologie.

Meer lezen uit deze categorie 'Coachen':

Dit onderwerp komt aan bod in de volgende opleidingen:

Meer lezen uit overige (kennisbank) categorieën:

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geraadpleegde bron(nen)

• Seligman MEP (2011) Flourish. A Visionary New Understanding of Happiness and Well-being. ISBN: 978-1857885699