Polarisatie ontstaat niet door sociale media echoput

Het is een cliché, dat je jezelf niet constant moet vergelijken met anderen. Je wordt er ongelukkig van. Daar zit veel waarheid in en het haakt aan op psychologische theorieën zoals de sociometer die stellen dat je eigenwaarde mede afhankelijk is van hoe jij denkt dat anderen over jou denken. Hoe meer jij vergelijkt, hoe sneller je eigenwaarde begint te dalen. Media heeft de poel om mee te vergelijken vergroot.

In een recente analyse werd vastgesteld via 6 metingen dat de kloof tussen rijk en arm op dat moment, voorspelt hoe intens de politieke polarisatie is. Er is natuurlijk altijd een kloof geweest tussen rijk en arm, maar nu kunnen we ongebreideld vergelijken. 

Ook hebben we gezien dat subjectieve sociale status nagenoeg alle gezondheidsverschillen kan verklaren bij de groep met een lage sociale economische status (SES). Ook dat ontstaat door vergelijk, maar niet op lokaal niveau. Dat lijkt nl geen effect te hebben. Het effect ontstaat vooral als men de vergelijking trekt op nationaal niveau, zoals blijkt uit bijvoorbeeld deze en deze analyse.

Sociale media maken dat vergelijk elke minuut mogelijk en contact hebben met de ‘andere’ zijde, betekent alleen maar dat je gewezen wordt op het verschil. De onderzoekers hebben het dan ook terecht over ‘affectieve polarisatie’. Dat is geen nieuwe vinding en een van de redenen waarom het vermeende Dunning-Kruger effect niet bestaat. Het gedrag wat je ziet als incompetente mensen het onverdedigbare blijven verdedigen ontstaat omdat ze emotioneel gegijzeld zijn, zoals we eerder geschreven hebben.

In veel gevallen ontstaat affectieve polarisatie door het gevoel van onrechtvaardigheid. Ik laat even in het midden of dat terecht of onterecht is. De vraag die volgt is hoe men dat gevoel draaglijk maakt, hetgeen copingstijl wordt genoemd. Je hebt gezonde en minder gezonde copingstijlen en de aanval inzetten is een ongezonde copingstijl. Bij onrechtvaardigheid word je nl in je waardigheid aangetast. Je bent niet meer gelijkwaardig maar voor je gevoel lager getrapt. Die rekening ga je vereffenen door de ander onderuit te schoppen tot die weer op gelijke hoogte of zelfs lager ligt. Sociometer, weet je nog?

En die filterbubbels? Daar vindt ‘feit’ vorming plaats voor ammunitie, ook al bestaat het meeste uit losse flodders. Om dat toe te lichten moeten we het eerst hebben over feiten. Een feit is nl geen onwrikbaar gegeven, maar vaststelling van de hoogste betrouwbaarheid. Die betrouwbaarheid ontstaat door tijdens het vaststellen het effect van beïnvloeding en toeval te minimaliseren. Zie hier het gebruik van het woord minimaliseren in plaats van uitsluiten. We weten nl nooit of we alles hebben uit kunnen sluiten en daarom is een feit geen onwrikbaar gegeven, maar de meest waarschijnlijk vaststelling. Die waarschijnlijkheid neemt toe als men de wetenschappelijke methodiek hanteert die door honderden jaren ontwikkeling gescherpt is.

Het aanvaarden van feiten gaat echter voor mensen persoonlijk via een ander proces, namelijk door herhaling. Als je iets vaak genoeg gehoord hebt, dan wordt het waar. Veel mensen die deze post lezen zijn nog nooit in Australië geweest. Toch zullen de meesten het bestaan van het continent niet in twijfel trekken. Dat komt vooral doordat iedereen doet alsof Australië ook echt bestaat, zonder er geweest te zijn. Het is een energie-effeciente wijze om iets te leren.

Herhaling kan echter ook ertoe leiden dat onwaarheden als feit worden aanvaard, een proces dat het illusory waarheidseffect wordt genoemd. Dat is in talloze experimenten aangetoond, zoals je kunt lezen in deze wetenschappelijke publicatie over illusory waarheidseffect. In filterbubbels ontstaat dat illusory waarheidseffect, waarbij men claims opvoert en herhaalt tot ze als feiten aanvaard worden. In ieder geval voldoende om ze vervolgens in te zetten tijdens het argumenteren. Dat verklaart echter niet waarom men het onverdedigbare blijft verdedigen. Het is nl heel duidelijk dat als de claim onderuit wordt getrokken dat het niet leidt tot erkenning. Er wordt hooguit een nieuwe claim ingezet, die mogelijk niets met het onderwerp te maken heeft. Men verzet de doelpalen om toch te kunnen scoren. Dat wordt gedreven door polarisatie niet door misinformatie.

In echoput ontstaat dat illusory waarheidseffect, waarbij men claims opvoert en herhaalt tot ze als feiten aanvaard worden. In ieder geval voldoende om ze vervolgens in te zetten tijdens het argumenteren. Dat verklaart echter niet waarom men het onverdedigbare blijft verdedigen. Het is nl heel duidelijk dat als de claim onderuit wordt getrokken dat het niet leidt tot erkenning. Er wordt hooguit een nieuwe claim ingezet, die mogelijk niets met het onderwerp te maken heeft. Men verzet de doelpalen om toch te kunnen scoren. Dat wordt gedreven door polarisatie niet door misinformatie. Misinformatie ontstaat in de echoput, maar niet de polarisatie op zich. 

Er is een onvrede die meestal komt, omdat de waardigheid van mensen wordt aangetast. Er zijn namelijk talloze levensbeschouwingen die niet op feiten zijn gebaseerd of zelfs in strijd zijn met de feiten. Een voorbeeld is reïncarnatie bij het Boeddhisme. Dat leidt niet tot polarisatie, ook niet als je in een echoput zit. Er onstaat pas een probleem als je waardigheid wordt aangetast. In het geval van een ongezonde copingstijl kan dat leiden tot polarisatie.  Aanwijzingen kun je bijvoorbeeld vinden in dit onderzoek. Vooral het vermijden van het nare gevoel wordt gecorreleerd met meer geloof in irrationele verklaringen (magic), maar wordt ook gecorreleerd met minder geluk, minder tevredenheid met het leven, minder autonomie, gevoel van competentie of het hebben van betekenisvolle relaties. De bubbels leiden niet tot betekenisvolle relaties, want die zijn nl transactioneel. Zodra je van je ‘geloof’ valt word je uitgesloten. Het is eigenlijk een wonder als je niet polariseert.

Conclusie

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geraadpleegde bron(nen)

• Bronnen staan in de tekst als weblinks