Zijn familieopstellingen effectief?

Familie-opstellingen zijn populair onder coaches en therapeuten. Het is een therapeutische sessie waarbij een deelnemer een vraagstuk inbrengt waar hij of zij helderheid over wil krijgen. Voor de hoofdrolspelers in dat vraagstuk, vaak familieleden van degene die het vraagstuk inbrengt, worden andere deelnemers uitgekozen als ‘representant’. De vragende deelnemer geeft hen een plaats in het vertrek ten opzichte van de andere deelnemers, deels geholpen door de therapeut. Hoe effectief is deze vorm van therapie?

Ontstaansgeschiedenis

Bert Hellinger is de ontwikkelaar van het gedachtengoed. Hij werd geboren in 1925, heeft filosofie, theologie en pedagogiek gestudeerd. Hij heeft 16 jaar gewerkt als zendeling van de katholieke kerk bij de Zulu’s in Zuid-Afrika. Daarna werd hij psychoanalyticus en ontwikkelde onder invloed van groepsdynamica de primaire therapie, de transactionele Analyse en verschillende hypnotherapeutische behandelingen: een door hemzelf ontwikkelde manier van familieopstellingen. Het is vooral zijn verklaring die de methodiek controversieel maakt.

Het alwetende veld

Hellinger ziet een familie als een systeem, waarbij elk lid van de familie of deze nu levend, dood of nooit geboren is (geaborteerd) als een onderdeel van het systeem. Als dat systeem verstoord raakt dan ontstaan er problemen. In de familieopstelling zullen vreemden in posities staan ten opzichte van de deelnemer. Volgens Hellinger zijn die posities altijd goed, omdat er een ‘alwetend veld’ is. Naarmate het probleem verder wordt opgelost, verschuiven de posities en kom het systeem weer in balans. Er is natuurlijk geen enkel bewijs voor het bestaan van een ‘alwetend veld’. Dat betekent echter niet dat het niet kan werken.

Wetenschappelijke belangstelling

Recent werd er een systematisch overzichtsartikel (Thege BK et al 2021) gepubliceerd waarin 12 experimenten werden beoordeeld. Uit dat artikel blijkt dat familieopstellingen eventueel zouden kunnen werken. De experimenten zijn zelden gepubliceerd in peerreviewed tijdschriften en slechts twee zijn gerandomiseerde en gecontroleerde experimenten (RCT), waarvan er slechts één formeel is gepubliceerd. Er is dus op basis van de betrouwbaarheid van de experimenten weinig bewijs van effectiviteit. Zelfs als het wel overtuigend effectief zou zijn, dan is de vraag waarom het werkt. In geen van de onderliggende publicaties is dat de onderzoeksvraag. Als dat namelijk duidelijk is, dan vult dat wellicht een gat in therapie. Gezien het zwakke bewijs en het ontbreken van interesse in een onderliggend mechanisme blijft er verrassend weinig te vertellen over de effectiviteit en de toegevoegde waarde van familieopstellingen.

Mogelijke mechanismen

Zelfs als het effectief zou zijn dan is het nog steeds belangrijk om te begrijpen waarom iets werkt. Het helpt ons namelijk om gerichter te helpen en dus waarom één vorm van therapie in bepaalde situaties geprefereerd zou moet worden boven de ander. De meest voor de hand liggende verklaring is dat de betekenis van een gebeurtenis wordt veranderd. Betekenis heeft een effect op gevoel en humor is daar een bekend voorbeeld ervan. Iets wordt grappig gevonden als men de onverwachte waarheid ontdekt en men begint te lachen. Het helpt mensen om de gebeurtenis ‘een plek’ te geven. Dat is echter weinig vernieuwend en dan hebben we het niet eens over de mate waarin therapeuten die betekenis nogal vaak invullen, zo laten verschillende videoregistraties op YouTube zien. Het is een zogenaamde ‘Cause of Spurious Therapeutic Effect (CSTE)’, een effect dat niets met het vermeende therapeutisch mechanisme te maken heeft. Overigens zien we in de video’s ook dat men regelmatig bovennatuurlijke verklaringen prefereert voor de uitkomst, zoals telepathie en reincarnatie.

Een ander veel interessanter potentieel mechanisme is de belichaamde cognitie. Het idee dat intelligentie vanuit het lichaam ontstaat. Dat is razend fascinerend zoals het idee dat achteruit lopen, het geheugen stimuleert, mogelijk omdat achteruit lopen je metaforisch helpt terug te reizen in de tijd. Zo zou ook afstand ten opzichte van elkaar bijdragen aan deze intelligentie. Veel van deze experimenten overleefden de replicatietesten niet. Dat komt omdat het effect kwam van priming, de stimulus om een patroon op te wekken. De onderzoeken zijn dan zo opgezet dat de kans op een respons wordt vergroot. Men beïnvloedt daarmee het resultaat en het resultaat is daarmee in veel gevallen ook een CSTE. Het is nog maar de vraag wat er over zal blijven als het gaat om embodied cognition. Daarmee is het een weinig solide basis als verklaring voor het effect van familieopstellingen. 

Systemisch werken

Familieopstellingen zijn een inspiratiebron geweest voor allerlei andere opstellingen, zoals in bedrijven om het samenwerken te verbeteren. Dan spreekt men van organisatieopstellingen. Daarnaast kennen we ook meer varianten zoals sjamanistische opstellingen of in relatie tot school. Waarschijnlijk is het onderliggend mechanisme steeds hetzelfde. Je krijgt inzichten door erover te communiceren en dan verander je de betekenis van de gebeurtenis. Dat kan een positief effect hebben en ook nog meer dan niets doen.

Conclusie

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Een clip is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden.

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

• Referenties zijn toegevoegd als hyperlinks naar de artikelen.