Vormen de Blue Zones een goede basis voor vitaliteit?

Het begon allemaal als een expeditie voor National Geographic onder leiding van Dan Buettner, waarin men de sleutels tot langer leven probeerde te vinden. Het leidde tot de ontdekking van 5 plaatsen waarin de meeste 100-jarigen (centenariussen) leven. Deze mensen hadden 9 overeenkomsten gemeen, die tegenwoordig ingezet worden om gezondheid en levensverwachting te promoten. Inspirerend, maar is het ook bruikbaar?

Van 5 gebieden (Blue Zones) naar 9 regels (Power 9)

De vijf gebieden die samen de Blue Zones vormen zijn Okinawa (Japan), Loma Linda (Californië), Nicoya (Costa Rica), Icaria (Griekenland) en Sardinië (Italië). Het team van Dan Buettner interviewde 263 centenariussen uit deze gebieden en dat leidde tot 9 overeenkomsten die van cruciale invloed geweest zouden zijn op de levensverwachting en die regels worden tegenwoordig de Power 9 genoemd.

1. Natuurlijk bewegen (niet specifiek sporten)
2. Heb een doel in het leven
3. Ontstress regelmatig
4. Eet tot je 80 procent vol zit
5. Focus op plantaardig voedsel
6. Drink dagelijks 1 tot 2 glazen wijn
7. Vindt een vorm van spiritualiteit
8. Geef aandacht aan geliefden
9. Wees sociaal en onderhoud een groot sociaal netwerk

Het Blue Zones-project is geen wetenschappelijk onderzoek, maar infotainment

De voorgenoemde Power 9 klinken plausibel, maar voor we er een aantal in nader detail zullen bespreken is het goed om naar de wijze te kijken waarop deze regels zijn ontstaan. Als we de Blue Zones langs de methodologische lat zouden leggen van de wetenschap, dan is het oordeel kort en bondig. Het is namelijk een slecht onderzoek. Technisch gezien is het een observationele studie, die niet is gepubliceerd in een peer-reviewed wetenschappelijk vaktijdschrift en daarmee zijn de veronderstellingen ongecontroleerd. National Geographic klinkt wetenschappelijk, maar is feitelijk een populair wetenschappelijk tijdschrift, bedoeld voor de consument. Een gemiddelde universiteit die richtlijnen uitschrijft voor studenten waaruit ze mogen citeren, geven doorgaans expliciet aan dat National Geographic daar niet bij hoort. De Blue Zones-project is geen wetenschappelijk onderzoek, maar infotainment.

Omdat er veel verwarring is, leggen veel universiteiten uit dat de National Geographic geen peerreviewed wetenschappelijke uitgave is. Bron: Cornell

Er is geen bewijs dat de Power 9 ook daadwerkelijk de levensverwachting verhoogt

De auteurs hebben 263 centenariussen geïnterviewd en 9 sleutels overeenkomsten die bijgedragen zouden hebben aan hun wonderbaarlijke levensverwachting. In goed onderzoek worden niet alleen de centenariussen geïnterviewd, maar iedereen of in ieder geval een representatieve selectie van iedereen uit dat gebied. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat een groep die een gemiddelde levensverwachting van 40 jaar hadden, eveneens leefden volgens die 9 regels. In dat geval is het heel duidelijk dat deze Power 9 niet beschermen. De stelling dat deze 9 regels de sleutels zijn tot een langere levensverwachting kan niet gedestilleerd worden uit het werk van Buettner en collegae. Het blindelings kopiëren van deze regels is dus onverstandig.

De wijze van onderzoek is zeer onbetrouwbaar

Ook is de wijze waarop de interviews zijn gehouden een momentopname die beroep doet op het geheugen van de geinterviewden. In de wetenschappelijke methodologie worden dit soort onderzoekstechnieken retrospectief genoemd en dat betekent achteraf. Retrospectieve onderzoeken worden doorgaans beschouwd als onbetrouwbaar, omdat men niet alleen een beroep doet op het geheugen van deze centenariussen, maar het is ook zeer gevoelig voor bevooroordeling van de interviewer. Als men de vraag stelt of men last heeft gehad van stress aan iemand die net een hartaanval heeft gehad en de eerste gedachte bij die persoon is dat het wel zou moeten, dan is de vraag beïnvloedend op het antwoord. Retrospectieve onderzoeken zijn dus weinig betrouwbaar, zo is gebleken. Het betere alternatief zijn de prospectieve onderzoeken waarin men jonge mensen volgt en op gezette tijden meet en interviewt. Op deze wijze kan stress vastgesteld worden in de jonge jaren en als men uiteindelijk een hartaanval krijgt, dan kan men zien of er iets van een relatie is zonder dat men de participant beinvloedt.

De Power 9 zijn deels in strijd met de huidige wetenschappelijke inzichten

Er zijn diverse prospectieve onderzoeken die al 70 jaar of langer lopen, waaronder de Terman-, de Grant- en de Glueck-onderzoeken. Deze geven veel betere aanwijzingen wat de factoren zijn van langer en gezond leven. Zo blijkt stress niet echt van belang te zijn, aangezien stressvolle mensen vaak tot de langstlevenden behoorden. Het is dus maar de vraag of regel 3 uit de Power 9 wel zo belangrijk is. Ook blijkt voeding niet een specifieke rol te spelen, hoewel alcohol genoemd wordt. Vooral onder de hoog opgeleiden bleek er veel alcoholisme te zijn. Regel 6 uit de Power 9 lijkt minder belangrijk te zijn dan men claimt. Sterker nog, de Gezondheidsraad raadt wijn af, omdat het gecorreleerd wordt met een verhoogd risico op borstkanker. Liefde blijkt daarentegen wel een belangrijke rol te spelen en vooral jezelf kunnen zijn bij een ander wordt gecorreleerd met een langere levensverwachting. Jonge kinderen die een scheiding meemaakten ontwikkelden problemen, terwijl kinderen uit een gezin waarin een of beide ouders overleden dit niet hadden. Het suggereert dat een slecht huwelijk een groter probleem is dan het missen van een ouder. Het geloof blijkt ook geen specifieke rol te spelen in levensverwachting en sommige observaties suggereren zelfs dat joden en zwarte protestanten 5 jaar korter leven dan de gemiddelde Amerikaan (Sullivan R 2010). Het is dus onduidelijk hoe belangrijk geloof is in levensverwachting. Data uit wetenschappelijke onderzoeken zijn dus regelmatig in strijd met Blue Zones-adviezen.

In Nicoya hebben alleen de mannen een bovengemiddelde levensverwachting

Aangezien veel van de conclusies van de Blue Zones gebaseerd zijn op feitelijk een handvol interviews en controles van geboortecertificaten, is het belangrijk om de data in de context te plaatsen. Allereerst is het volslagen onduidelijk of deze mensen langer leven door omstandigheden of door hun genen. Veel van deze gebieden zijn namelijk redelijk geisoleerd en een genetische afwijking is dan plausibel. Als het genen zijn, dan is dat een niet modificeerbare factor, evenals het gegeven dat al deze gebieden ter hoogte van de Middelandse zee bevinden. De mensen uit Nicoya (Costa Rica) blijken inderdaad gemiddeld langer te leven dan de rest in Costa Rica, maar dat geldt eigenlijk alleen voor mannen. Doorgaans zijn het vrouwen die ouder worden, ook in Nederland. Vrouwen hoeven kennelijk niet te rekenen op de beschermende werking van de Power 9. Ook interessant is dat zij in Nicoya niet overwegend plantaardig eten, maar grotendeels hun calorieën uit dierlijke producten halen. Niet perse vlees, maar wel uit vis en eieren. Bij de Zevende daags-adventisten zien we dat de niet-vegetarische bevolking langer leeft dan de vegetarische bevolking (Orlich MJ 2013), terwijl zij volgens hetzelfde onderzoek de minst gezonde leefstijl hebben*. Ook interesant is dat deze non-vegetariers in de meerderheid zijn en het is dus de vraag waar het idee vandaan komt dat overwegend plantaardig eten zou beschermen. Het maakt het allemaal lastig om de Power 9 echt serieus te nemen. Aangezien we zaken in de context willen plaatsen is het handig om te weten over hoeveel centenariussen we het eigenlijk hebben. Voor Okinawa, de kampioen van het stel, is dat 34 uit 100.000. De rest van de gebieden zit zo rond de 25 per 100.000. Dat is weliswaar ruim twee maal zoveel als in Nederland, maar niet niet meer dan Spanje en Italie en zelfs niet meer dan een niet-Mediterraans land als Duitsland. De Blue Zones lijken toch vooral in het licht van de echte cijfers, sterk overgeromantiseerd.

Het verhaal van de Blue Zones uit de mond van programmaleider Dan Buettner

Meer twijfels

De wijze waarop de conclusies zijn geformuleerd over de Blue Zones is verre van wetenschappelijk, maar tot nu toe werd niet getwijfeld aan het bestaan van de supercentenarius. Daar lijkt nu een einde aan te komen, aangezien een wetenschapper het werk van Dan Buettner heeft geprobeerd te repliceren door te starten met de geboortecertificaten (Newman SJ 2019). Die bleken grotendeels onbetrouwbaar. en zijn vooral anekdotisch. Vervolgens ging hij op zoek naar andere factoren die vaak gecorreleerd werden de mate van die anekdotes. Hij vond een interessant rijtje, namelijk:

• Analfabetisme
• Korte gemiddelde levensverwachting 
• Criminaliteit
• Armoede

De onderzoeker toont aan dat hoe vaker de voorgenoemde factoren voorkwamen in een bepaald gebied, des te vaker waren er anekdotes over de supercentenarius. Het betekent dat het werk van Buettner weinig solide is en dat de anekdotes over de 100-jarigen vooral het gevolg zijn van folklore bedacht of in stand gehouden door een bevolking die nauwelijks kan lezen, schrijven en rekenen. Deze vindingen waren vooral sterk in Sardinië, Ikara en het mythische Okinawa. Met deze laatste publicatie blijft er weinig over van de mythe die de Blue Zones wordt genoemd.

Waar baseer jij je adviezen op?

Conclusie
Er gaat kennelijk veel aantrekkingskracht uit van de Blue Zones. Het probleem is echter dat de adviezen en de observaties van weinig wetenschappelijke waarde zijn en soms zelfs in strijd zijn met data uit echte wetenschappelijke onderzoeken. Het wil niet zeggen dat er geen goede adviezen tussen zitten, maar gezondheid en vitaliteit zijn echter te belangrijk om over te laten aan infotainment. Laat de Blue Zones daarom vooral inspirerend zijn voor verandering, maar geef adviezen nadat je de claims hebt gecontroleerd.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

• 2 sept 2019: Toevoeging alinea ‘Meer twijfels’
• De gebieden liggen ter hoogte van de Middelandse zee en niet de Evenaar
• *Deze claim is op basis van de ruwe data. In het onderzoek van Ohrlich wordt een ‘direct standardization’ methode gebruik om te corrigeren op leeftijd, geslacht en ras, waarbij men uitgaat van een gemiddelde leeftijd van een groep. De groep van niet-vegetariers is 1,6-2,3 jaar jonger dan de vegetariers. Dit verschil is fysiologisch irrelevant, maar juist dit verschil zorgt ervoor dat de vegetariers nipt beter uit de cijfers komen. Er is geen reden om aan te nemen dat de correctie iets toevoegt.

Geraadpleegde bron(nen)

• Supercentenarians and the oldest-old are concentrated into regions with no birth certificates and short lifespans. BIOxRIV, 9 augustus 2019
• Orlich MJ (2013), Singh PN, Sabaté J, e.a. Vegetarian dietary patterns and mortality in Adventist Health Study 2. JAMA Intern Med. 2013 Jul 8;173(13):1230-8.
• Panagiotakos DB (2011), Chrysohoou C, Siasos G, e.a. Sociodemographic and Lifestyle Statistics of Oldest Old People (>80 Years) Living in Ikaria Island: The Ikaria Study. Cardiology Research and Practice. Volume 2011 (2011), Article ID 679187
• Rosero-Bixby L (2013), Dow WH, Rehkopf DH. The Nicoya region of Costa Rica: a high longevity island for elderly males. Vienna Yearb Popul Res. 2013;11:109-136
• Vasto S (2012), Rizzo C, Caruso C. Centenarians and diet: what they eat in the Western part of Sicily. Immun Ageing. 2012 Apr 23;9(1):10.
• Willcox BJ (2007), Willcox DC, Todoriki e.a. Caloric restriction, the traditional Okinawan diet, and healthy aging: the diet of the world’s longest-lived people and its potential impact on morbidity and life span. Ann N Y Acad Sci. 2007 Oct;1114:434-5