Hoe effectief is mindfulness meditatie? Een meta-analyse

Regelmatig lees je dat mindfulness meditatie effectief is tegen stress, overeten of een angststoornis. Het koesteren van het moment en de roots in het boeddhisme spreken tot de verbeelding. Binnen onze organisatie zijn we er goed bekend mee, maar we hebben nog onze reserves, gezien de matige kwaliteit van de studies.

Slechts 47 van de 18.000 onderzoeken voldeden aan de minimale kwaliteitsnorm

Analyse
De populariteit van en het vertrouwen in mindfulness meditatie is flink in strijd met de wetenschappelijke realiteit. In een recente meta-analyse (Goyal M 2014) wilde men experimenten evalueren met een actieve controlegroep. Dit is ontzettend belangrijk als je wilt weten of het werkzaam component daadwerkelijk mindfulness meditatie is of gewoon aandacht. Passieve controlegroepen hebben geen aandacht en kunnen daardoor slechter scoren, maar dat zegt niet zoveel over de effectiviteit van de meditatie. Het gegeven dat ze slechts 47 geschikte publicaties konden vinden van de ruim 18.000, zegt je wellicht iets over onze reserves.

Het werk bij een zeer beperkt aantal zaken en dan ook nog eens niet beter dan de tradiitionele vormen van therapie

Resultaat
Uit de analyse bleek redelijk bewijs voor effect bij angst, depressie en pijn. Voor stress en de mentale kwaliteit van leven was er mager bewijs. Voor effectiviteit van mindfulness meditatie bij zaken als stemmingsverbetering, aandacht, substantiegebruik, eetgewoontes, slaap en gewichtsregulatie was het bewijs nihil of zelfs volledig afwezig. Dit is zeker interessant, omdat er nogal wat tijd gestoken wordt in de begeleiding van mindful eten en beter slapen. Het wil niet zeggen dat het niet werkt, maar er is geen fatsoenlijk onderzoek naar gedaan. Van de zaken die wel werken, bleek in ieder geval niet dat mindfulness meditatie dat beter werkt dan traditionele vormen van therapie.

De onderzoekers zijn zelf fan en dat is het probleem

Overwegingen
De enorme hoeveelheid publicaties over mindfulness meditatie is alleen maar mogelijk, omdat het eigenlijk geen echte studies zijn. De meeste zijn namelijk verslagen uit klinieken zonder (actieve) controlgroepen. Ze hebben een bepaalde waarde, die doorgaans ernstig overschat wordt. Veel van de initiatiefnemers van deze onderzoeken zijn bovendien zelf enthousiaste beoefenaars van mindfulness meditatie en die produceren niet de meest objectieve onderzoeken. Het betekent niet dat mindfulness meditatie niet werkzaam kan zijn, maar het betekent wel dat de objectieve toetsing grotendeels ontbreekt. Het is dan ook maar de vraag of het als primaire interventie daadwerkelijk aanvaardbaar is, omdat er vaak genoeg alternatieven zijn met betere papieren. Weten welke onderzoeken van voldoende kwaliteit zijn, dient dus meegenomen te worden in de overwegingen alvorens men kiest voor een methodiek.

Een nieuwe meta-analyse suggereert dat men mindfulnessonderzoek niet serieus hoeft te nemen

Additionele meta-analyse
In een recentere meta-analyse (Coronado-Montoya S 2016) met meer experimenten, bleken er nog steeds slechts 124 experimenten te zijn met een actieve controlegroep. Het betekent dat de de duizenden die gepubliceerd zijn nog steeds alles vervuilen. Van deze 124 pakken er 108 positief uit (87%). Op basis van de effectmaten zou ‘slechts’ 65 procent positief uit mogen pakken. In onderzoek dient men bevooroordeling (bias) en toeval te minimaliseren en dit resultaat suggereert dat bevooroordeling een grote rol heeft gespeeld. Daarnaast is het belangrijk om te weten dat van de 124 onderzoeken er slechts 21 voorgeregistreerd zijn en geen van 21 verklaart duidelijk wat ze nu precies als uitkomstmaat verwachten. Ze kunnen dus na het onderzoek zelf bepalen wat ze willen publiceren als gunstig resultaat. Ook dat is een teken van slecht onderzoek. Het is lastig om mindfulnessonderzoekers serieus te nemen, als men niet eens kan voldoen aan de minimale kwaliteitsstandaarden die bedoeld zijn om mensen te helpen in plaats van ze een overtuiging te verkopen.

Terugtrekking
In 2017 werd een groot overzicht van systematisch overzichtsartikelen en meta-analyses gepubliceerd met wederom een nogal optimistische conclusie. Dat artikel is in april 2019 door de redactie teruggetrokken (PLOS editors). Zo bleken verschillende experimenten meerdere malen te zijn opgenomen (dubbeltelling), waren uitkomstmaten overschat en bovendien bleken enkele auteurs belangen te hebben bij een positieve uitkomst, maar waren deze ‘vergeten’ te melden.

Verdient mindfulness een primaire plaats in de zorg?

Conclusie
Mindfulness meditatie is zeer populair onder professionals en dat is begrijpelijk, maar het bewijs van effectiviteit schiet nogal tekort. In de psychopathologische sfeer is het bewijs nog enigszins acceptabel is, maar blijkt het niet effectiever dan de alternatieven. In de leefstijlhoek, waar we eetgewoontes en beter slapen onder scharen is elk bewijs afwezig. Het is daarom de vraag of mindfulness meditatie wel een primaire plaats als interventie verdient, zeker gezien de vele alternatieven. Als je aan mindfulness meditatie doet, is dat natuurlijk uitstekend, maar verbreed je horizon.

Meer artikelen uit deze categorie 'Klinische leefstijl':

Dit onderwerp wordt behandeld in de opleidingen:

Recente artikelen (Kennisbank) uit overige categorieën:

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

• Toevoeging op 16 juni 2019 van de alinea ‘Terugtrekking’
• Toevoeging op 6 april 2017 van de alinea met het kopje ‘Een nieuwe meta-analyse’.

Geraadpleegde bron(nen)

• Coronado-Montoya S (2016), Levis AW, Kwakkenbos L, e.a. Reporting of Positive Results in Randomized Controlled Trials of Mindfulness-Based Mental Health Interventions. PLoS One. 2016 Apr 8;11(4):e0153220
•  Goyal M (2014), Singh S, Sibinga EM, Gould NF, e.a. Meditation programs for psychological stress and well-being: a systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 2014 Mar;174(3):357-68
• PLOS ONE Editors. Retraction: Standardised Mindfulness-Based Interventions in Healthcare: An Overview of Systematic Reviews and Meta-Analyses of RCTs. PLoS One. 2019 Apr 12;14(4):e0215608