Sociaal vergelijken, hoe doe je dat?

De sociale vergelijkingstheorie, voorgesteld door de Amerikaanse sociaalpsycholoog Leon Festinger in 1954, stelt dat individuen hun zelfwaarde bepalen door zichzelf te vergelijken met anderen. Het is de neiging om andere mensen als bronnen van informatie te gebruiken om te bepalen hoe we het doen ten opzichte van anderen (vergelijking van vaardigheden) of hoe we ons zouden moeten gedragen, denken en voelen (vergelijking van meningen).

Deze vergelijkingen kunnen van alles zijn in het leven van een persoon, zoals levensstijlkeuzes, uiterlijk en charisma, academische prestaties, rijkdom, en meer. Verder zijn er drie soorten sociale vergelijkingen: opwaartse sociale vergelijking, neerwaartse sociale vergelijking en laterale sociale vergelijking.

Hoewel sociale media veelal wordt aangewezen als een oorzaak van de psychische gezondheidsklachten bij jongeren, laten deze periodieke metingen in zeven Noorse studies zien dat de opwaartse trend van deze klachten al veel eerder zichtbaar was.

Nader onderzoek heeft echter geleid tot meer nuances in het vergelijken. Individuen kunnen zichzelf vergelijken in een beweging van identificatie/contrast met betrekking tot het gekozen doel. Daarin zijn twee categorieen te onderscheiden:

• Als individuen zichzelf identificeren met het vergelijkingsdoel, richten ze zich op de overeenkomsten tussen henzelf en de persoon waarmee ze zich vergelijken. Dit kan leiden tot gevoelens van verbondenheid, gelijkheid of zelfs superioriteit.
• Aan de andere kant, als individuen zichzelf van het vergelijkingsdoel onderscheiden, concentreren ze zich op de verschillen tussen hen en de persoon waarmee ze zich vergelijken. Dit kan leiden tot gevoelens van inferioriteit, onzekerheid of zelfs jaloezie.

De matrix laat zien dat opwaarts of neerwaarts niet automatisch betekent dat men zich beter of slechter voelt. 

Deze processen laten zien hoe mensen zichzelf plaatsen ten opzichte van anderen tijdens het proces van sociale vergelijking, en hoe dit hun gevoel van zelfwaarde en zelfbeeld kan beïnvloeden. Sociaal vergelijken is aanzienlijk complexer dan veelal wordt verondersteld. Daarnaast wordt sociaal vergelijken veelal besproken in de context van het zelfevaluatie, maar kan ook ingezet worden voor zelfversterking en zelfverbetering. We zullen die laatste twee bespreken.

Zelfversterking

Zelfversterking kan ontstaan door opwaartse identificatie en neerwaarts constrasteren. Die combinatie leidt heel vaak tot een onnauwkeurige evaluatie, maar lijkt desalniettemin bij te dragen aan verbetering van levenstevredenheid en positieve emoties (Duffner et al 2018). Dat effect is overigens niet cultuurafhankelijk en wordt in oost en west gevonden (O’Mara EM 2012).

De relatie tussen zelfversterking en interpersoonlijke aanpassing is echter complexer, zo blijkt uit een meta-analyse met honderden studies (Duffner et al 2018). Hoewel zelfversterking aanvankelijk positief gerelateerd is aan sociale waardering door anderen, lijkt deze relatie af te zwakken als het contact langer duurt. Bovendien wordt gevonden dat zelfversterking verschillend gerelateerd is aan verschillende aspecten van interpersoonlijke aanpassing. Gemeenschappelijke zelfversterking, waarbij mensen hun positieve eigenschappen benadrukken om verbinding met anderen te zoeken, is positief gekoppeld aan beoordelingen van gemeenschap door anderen. Aan de andere kant is nuttige zelfversterking, waarbij mensen hun vaardigheden en competenties benadrukken, positief gekoppeld aan zelfregie maar negatief aan gemeenschappelijke banden.

Sociaal perfectionisme is een vorm van perfectionisme waarbij iemand het gevoel heeft dat anderen van hen verwachten dat ze perfect moeten zijn en metingen vanaf 1990 laten zien dat het toeneemt onder Britse en Amerikaanse jongeren .

Zelfverbetering

Sociaal vergelijken kan ook leiden tot zelfverbetering. Zo weten we uit de arbeid & organisatieliteratuur dat het maken van cognitieve vergelijkingen met anderen die beter presteren leidt tot verbeterde prestaties (Kim en Tsai 2012). Op dezelfde manier vinden Labianca et al. (2009) dat organisaties juist sociale vergelijkingsgroepen creëren die hen helpen de prestaties te verbeteren. Dat kan door jezelf te associeren met groepen waarvan de status net iets hoger ligt dan die van jezelf. Dat is opwaarts identificeren. Zodra de sociaal referentiegroep met hogere prestaties is vastgesteld (waardoor zelfverbetering wordt vergemakkelijkt door associatie met een groep met hogere prestaties), interpreteren bedrijven de prestaties binnen die groep en streven ze naar hogere prestaties. In deze gevallen kan zelfverbetering ook werken door de eigen prestaties binnen die groep met hogere status te evalueren en te leren over veranderingen die de prestaties kunnen verbeteren. Terugkomend op Kim en Tsai (2012), zien we dat opwaartse vergelijking uiteindelijk kan leiden tot economische winst: autofabrikanten die zichzelf vergelijken met gerenommeerde anderen ervaren een toename van de verkoop. Meer specifiek hebben studies betoogd dat als men aspiraties heeft, dat ze voortdurend op zoek zijn naar en zichzelf vergelijken met rolmodellen waar ze in de toekomst naar streven (Labianca et al., 2001, 2009). Zij die zelfverbetering nastreven voeren grotere strategische veranderingen door wanneer organisaties referentiegroepen hebben met een hogere reputatie (Labianca et al., 2001, 2009). Deze opwaartse sociale vergelijkingen worden gemotiveerd door zelfverbetering met zelfwaardering, en beide motieven kunnen tegelijkertijd actief zijn. 

Influencers hebben altijd bestaan, maar nu zijn ze zichtbaar voor de mensen die er normaal veel minder van mee krijgen, bijvoorbeeld ouders. 

Het vergelijk van jongeren met rolmodellen en zelfs supersterren kan zowel positief als negatief uitpakken (Lockwoord P 1995). Het hangt er sterk vanaf of het begeerde ook overbrugbaar is. In eerste instantie zijn ze vooral inspirerend en hebben daarom aantrekkingskracht. Dit sluit aan bij het idee van opwaartse identiteit. Bepaal het vergelijk aan de hand van hoe gelijk je bent ten op zichte van de diegene waarmee je je wilt vergelijken en waarmee je je aan op wilt trekken. Dit wordt ook wel assimilatieve sociale vergelijking genoemd en is het tegengestelde van contrasterende vergelijking. Hoe meer je je identificeert, hoe groter de kans is dat het effect positief uit zal vallen, ook al zijn de prestaties compleet verschillend. Als jezelf gitaar speelt en je ontleent zelfs je identiteit aan, dan kun je je vereenzelfvigen met een superster gitaarspeler, ook al zul je het niveau nooit bereiken. Het gegeven dat je aangetrokken wordt door de overeenkomsten, maakt de persoon inspirerend. Als coach, ouder of leidinggevende is dit een belangrijk andachtspunt als je sociaal vergelijken positief wilt laten uitpakken (Hoyt CL 2011, Lockwoord P 1995). Daarnaast is er nog een belangrijk ander aandachtspunt, namelijk dat het effect van vergelijken mede bepaald wordt door hoe gelukkig je bent. Zo blijkt de reactie uit experimenten waarbij mensen de vraag wordt gesteld of ze tijd willen doorbrengen met iemand die op alle vlakken succesvoller is, af te hangen van het geluksgevoel. De gelukkige mensen zoeken sociaal gezelschap, terwijl de ongelukkige mensen vooral bezig zijn met sociaal vergelijken (Kim J 2016). Ook dit sluit aan bij de zelfdeterminatietheorie, aangezien bevredigde psychologische basisbehoeften leidt tot meer zelfbeschikking en daarmee ook tot meer positieve effecten van sociaal vergelijken (Neighborhs C 2003).

Sociaal vergelijken doen we ons hele leven en uit het rapport Eigentijdse ongelijkheid van het SCP zie je dat er twee van de zeven groepen zichzelf een onvoldoende geven op de maatschappelijke ladder (kolom B).

Conclusie

Sociaal vergelijken is inherent aan mens zijn en het is de manier waarop we leren, maar ook om onze positie in de groep te bepalen. Anders gesteld is dat sociaal vergelijken een bloei- of een overleefnood kan aanspreken. In het laatste wil je verbeteren, omdat het inspireert, terwijl in een overleefsituaties men vooral de status wil bereiken of behouden. We weten dat het bevredigen van de psychologische basisbehoeften, automatisch leidt tot een toename van de eigenwaarde en dan zal vergelijken automatisch leiden tot bloeien. Die twee kun je uitstekend combineren.

Meer lezen uit deze categorie 'Coachen':

Dit onderwerp komt aan bod in de volgende opleidingen:

Meer lezen uit overige (kennisbank) categorieën:

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

• Het oorspronkelijke artikel werd gepubliceerd op 12 januari 2024 op LinkedIn, maar op 23 april 2024 geactualiseerd overgezet op chivo.nl met een aanvulling van het Kumano onderzoek uit 2018.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

• Staan in de tekst