Paleo perikelen (reactie op Katan over paleo dieet)

Synopsis:
Eten zoals onze voorouders neemt in populariteit toe en wordt het paleo dieet genoemd. Hoogleraar Katan maakte bezwaren tegen deze romantische kijk op voeding en pleit voor een ontnuchterende wetenschappelijke aanpak. Het probleem is dat deze aanpak slechts een deel van de antwoorden kan bieden en de evolutietheorie biedt mogelijk handvatten voor het overige deel, zo pleiten wij. <<

De details van dit artikel zijn voorbehouden aan Kennisnetleden.

[woocommerce_members_only key=”Kennisnet”]Inleiding
Het idee van paleolithisch voeden is dat we meer moeten eten zoals onze voorouders. Dit voedingspatroon gaat daarom ook door het leven als het oerdieet, paleo dieet, evolutie dieet of caveman dieet. De toenemende belangstelling zorgt voor reactie, zoals van prof dr. Martijn Katan, hoogleraar voedingsleer en auteur. Dat is natuurlijk interessant, want van discussie wordt iedereen wijzer.

Businessreengineering maakt het mogelijk om opnieuw naar voeding te kijken

Reengineering concept
Katan opent met het idee dat de saaie wetenschap, solide adviezen levert, maar het sex-appeal heeft van een blok beton. Daarom zullen mensen zich meer aangetrokken voelen tot inspirerende verhalen over eskimo’s, kretenzers en indianen, die mogelijk door hun voedingspatronen gevrijwaard blijven van de welvaartsziekten. Hoewel inspiratie geen bewijs is, vormen ze wel een aanleiding tot ‘out of the box’ denken en dat is hard nodig. Met het huidige voorgestelde voedingspatroon is het namelijk niet mogelijk om aan de wetenschappelijke richtlijnen te voldoen, zo meldt het Voedingscentrum (RV 2009).

We stellen daarom voor om opnieuw te bepalen wat echt belangrijk is. In managementjargon wordt dit business reengineering genoemd. Je redeneert dan vanuit het doel, inventariseert de echt belangrijke pijlers en ontwerpt dan opnieuw het hele proces. Op deze wijze een probleem aanpakken, maakt het bijvoorbeeld mogelijk, dat je onderzoekt of McDonalds niet om te vormen is tot een plaats waar speelgoed wordt verkocht in plaats in hamburgers. Het laat de belangrijkste pijlers van de organisatie intact, zoals het logistiek apparaat, de bereikbaarheid, de wereldwijde herkenbaarheid en vooral de aantrekkingskracht op de doelgroep. De commerciële doelstelling zou dan mogelijk gehaald kunnen worden, ondanks een radicaal ander product. In dit artikel willen we dit reengineering concept toepassen op humane voeding

.

Vormt de evolutietheorie wel een goed fundament voor het paleo dieet?

Evolutietheorie
Katan stelt zich kritisch op tegenover de evolutionaire argumenten, die van stal worden gehaald ter verdediging van dit voedingspatroon. Katan geeft aan dat de evolutie er niet om maalt dat we ouder worden, zoals troosteloos duidelijk is gemaakt in het boek ‘the selfish gene’ van Richard Dawkins. Dat betekent dat ouder worden dan 30 jaar, waarna onze kinderen zich kunnen voortplanten, weinig zinvol is. Toch bezit bijna elke mens het potentieel om tot vier maal ouder te worden.

Toen de Duitse fysioloog, Hermann von Helmholtz, in 1850 voor het eerst de snelheid van ons zenuwstelsel in kaart probeerde te brengen, bleken er dramatische snelheidsverschillen te zijn in deze communicatieleidingen. Sommige delen zijn vergelijkbaar met de Duitse autobanen, terwijl andere delen geen grotere snelheden toelaten dan hobbelige landweggetjes. Overal in het lichaam supersnelwegen aanleggen, zou overbodig zijn en de evolutie lijkt in dit voorbeeld geen energie te verspillen aan dingen die we niet nodig hebben. Waarom zouden mensen dan zoveel ouder kunnen worden dan noodzakelijk?

Waar we op aan willen sturen, is dat de evolutietleer, een puzzel is, waarvan de meeste stukken nog niet op hun plek liggen. Sterker nog, het is een vat vol concurrerende theorieën. Alle conclusies gebaseerd op het deel dat er nu ligt, zijn voorbarig. Katan laat duidelijk zien dat de argumenten van de voorstanders, op een andere wijze geïnterpreteerd kunnen worden en dat zij dus geen bewijs vormen. Daar sluiten we ons niet alleen bij aan, maar voegen er nog aan toe dat de evolutieleer gebruiken als bewijs voor een radicale verandering van een voedingspatroon, op dit moment niet verantwoord is. De evolutietheorie onderbouwt geen hypotheses, maar genereert hooguit hypotheses.

Het trio dat door de New York Times werd geinterviewd over hun caveman leefstijl.

Halfnaakt rondrennen
Katan schampert over een groep enthousiastelingen die het nodig vindt om, ‘s nachts bij vrieskou, met ontbloot bovenlijf en blote voeten door New York te rennen. Het artikel uit de New York Times laat duidelijk zien, dat deze mensen het vooral als leefstijl zien en het artikel biedt ook weinig wetenschappelijke onderbouwing.

Daarnaast haalt Katan nog een groep wetenschappers aan, die zich bezighoudt met paleolithische eetpatronen, maar gaat er niet dieper op in. Het mag duidelijk zijn dat deze wetenschappers van een hele andere orde zijn, dan de New Yorkse nachtbrakers. Deze gezaghebbende en multidisciplinaire groep stelt dat het exacte eetpatroon van onze voorouders niet geheel duidelijk is, zoals ook Katan aangeeft. Naast archeologische aanwijzingen, vormen ook antropologische rapporten belangrijke stukken in deze puzzel.

Hun observaties bij een stam van 1.200 indianen zonder acne (Cordain L 2002) hebben inmiddels geleid tot meerdere onderzoeken, waarin de relatie tussen voeding en acne, die nog steeds ontkend wordt (NHG 2007), toch is blootgelegd (Smith RN 2007a, Smith RN 2008a/2008b, Berra B 2009, Tom WL 2008). De insulinerespons op voeding, is daarmee een veelbelovend instrument geworden in de bestrijding van acne.

De koppeling van agrarisch onderzoek naar lectines (natuurlijke beschermstoffen) en het effect op humane gezondheid is ook een terrein waarin deze groep veelvuldig onderzoek doet. Dit kan verregaande gevolgen hebben voor de visie die we hebben over auto-immuunziekten. De paleolithische beweging gaat dus veel verder dan een aantal ‘ontspoorde gekken’, die één met de natuur willen zijn.

Belangrijke aanbevelingen
Katan spreekt over wetenschappelijk onderbouwde hoeveelheden van micronutriënten zoals vitamine D en vezels. Hij stelt terecht, dat megadoses vitamine C onzinnig zijn, zo is ook het Linus Paulinginstituut van mening, vernoemd naar de man die megadoses vitamine C populariseerde. Verder mag de zoutinname drastisch naar beneden, is inmiddels duidelijk dat we wel iets meer omega-3 mogen hebben en blijkt de glykemische index meer te betekenen, dan een complexe manier om marginaal meer af te slanken.

Wat we zo ontzettend fascinerend vinden, is dat deze bevindingen naadloos passen in een voedingspatroon, dat in de oertijd mogelijk was. Het was in die tijd nagenoeg onmogelijk om hoog glykemisch te eten of om teveel zout binnen te krijgen. Vitamine C, D gehaltes worden gemakkelijk gehaald, evenals vezels. De oudheid zorgt ervoor dat we de nieuwste richtlijnen kunnen halen. Dit weten we uit de honderden eetdagboeken van cliënten, die dit wilden proberen en die wij nauwlettend in de gaten hielden.

Er zijn natuurlijk wel een aantal zorgen en die hebben betrekking op de inname van calcium en verzadigd vet. We hebben er wel onze gedachten over, maar dat zou buiten de scope van dit artikel vallen. Toch noemen we ze, om te voorkomen dat we het idee wekken, bepaalde zaken te willen negeren. Buiten deze twee hete hangijzers, blijkt paleolithisch voeden, superieure nutriënteninname te leveren ten opzichte van de schijf van vijf. Alle problemen die het Voedingscentrum constateert (RV 2009), verdwijnen als sneeuw voor de zon met dit voedingspatroon.

Overwegingen
Trouwe lezers van ons, weten dat we al jaren sympathiek staan tegenover het paleolithische voedingspatroon, maar ook dat we behouden zijn in onze uitspraken. We zijn dan ook alles, behalve blinde volgelingen. Als we de dagboeken analyseren, dan staan we steeds versteld van de synergie tussen deze voedingsvisie en wetenschappelijke aanbevelingen. Via een andere weg, met andere overwegingen, maar met het doel ferm in het vizier, blijk je ook raak te kunnen schieten. Daarom pleiten we voor reengineering, ofwel redeneren vanuit het doel in plaats van vasthouden aan tradities.

Daarbij gaan we echt niet voorbij aan belangrijke overwegingen, zoals het feit dat de schijf van vijf bewezen heeft een bijdrage te leveren aan de gemiddelde levensverwachting van ruim 80 jaar. Andere voedingsvisies moeten dat nog maar zien waar te maken. Het totaal aan aanwijzingen en bewijzen, heeft ons jaren geleden al overtuigd van het feit, dat we verantwoord kunnen experimenteren.

Daarbij staat rauw elandenvlees echt niet op het menu, want vuur hebben we al een tijdje. Het heeft onze creativiteit en ons bewustzijn uitgedaagd, zowel in de praktijk als de wijze waarop we onderzoeken lezen en interpreteren. Het heeft ons vak spannender gemaakt, zonder dat we ons hoofd op hol laten slaan. We pleiten er dan ook voor, om kritisch open te staan, voor de vernieuwingen die de oudheid kan brengen.

Conclusie
Katan haalt terecht de evolutionaire redenering van de paleo enthousiastelingen onderuit. De evolutietheorie zelf roept nog zoveel vragen op, dat het eerder hypothese vormend is, dan hypothese steunend. Toch pleiten we voor het treden buiten gebaande paden, omdat we op dit moment vastlopen in de huidige voedingsrichtlijnen. Een verdere verdieping ontvouwt namelijk een wereld, die verder gaat dan een aantal fanatici die één met de natuur willen zijn. Fundamentele wetenschap heeft ook hier zijn weg gevonden en levert interessante puzzelstukken op. Een paleolithische visie is daarmee inspiratievormend voor baanbrekend onderzoek, waarbij we antwoorden krijgen op vragen, waarvan we niet eens wisten dat we ze hadden. We willen de deur dus niet sluiten, maar zelfs verder openen. We pleiten dan ook voor het idee dat de oudheid, vernieuwend kan zijn voor (voedings)wetenschap.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

• Het artikel is voorgelegd aan prof dr. Martijn B. Katan, die laat weten dat de tijd hem ontbreekt om dit artikel grondig te lezen en te becommentariëren (email 22 april 2010).
• 24 april 2010: Prof dr. Muskiet en drs. Kuipers hebben een brief ingezonden als reactie op de column van Katan. Brief en reactie van Katan tref je op de pagina ‘Reactie op Paleodieet. Beide partijen bakkeleien over de interpretatie van de evolutietheorie in plaats van de mogelijke gezondheidsbevorderende eigenschappen van paleolithische principes.
• Deel 2 uit dit deze reeks: Deel 2: Voedselfabels van de eskimo (inuit)

Geraadpleegde bronnen:

• Berra B (2009), Rizzo AM. Glycemic index, glycemic load, wellness and beauty: the state of the art. Clin Dermatol. 2009 Mar-Apr;27(2):230-5.
• Cordain L (2002), Lindeberg S, Hurtado M, Hill K, Eaton B, Brand-Miller B. Acne vulgaris a disease of Western civilization. Arch Dermatol 2002;138:1584:90.
• Katan MB (2010) Column ‘Paleodieet’, NRC 10 april 2010
• Smith RN (2008a), Mann N, MÃkeläinen H, Roper J, Braue A, Varigos G. A pilot study to determine the short-term effects of a low glycemic load diet on hormonal markers of acne: a nonrandomized, parallel, controlled feeding trial. Mol Nutr Food Res. 2008 Jun;52(6):718-26.
• Smith RN (2008b), Braue A, Varigos GA, Mann NJ. The effect of a low glycemic load diet on acne vulgaris and the fatty acid composition of skin surface triglycerides. J Dermatol Sci. 2008 Apr;50(1):41-52. Epub 2008 Jan 4.
• Tom WL (2008), Barrio VR. New insights into adolescent acne. Curr Opin Pediatr. 2008 Aug;20(4):436-40. Review.
  Voedingscentrum (2009) Richtlijnen Voedselkeuze januari 2009