Positieve psychologie deel 3: Veerkrachtprogramma Amerikaanse soldaat faalt

In 2009 startte een massale uitrol van het ‘comprehensive soldier fitness’ programma in het Amerikaans leger. Het unieke programma had als doel om de psychische weerbaarheid van de soldaat te vergroten tegen de soms gruwelijke omstandigheden van het militaire leven. Een sterrencast aan psychologen, waaronder Martin Seligman tot Barbara Fredrickson, werd op het project gezet, die in rap tempo testen en programma’s ontwierp. Een van de doelen was het verminderen van de incidentie van het posttraumatische stresssyndroom (Reivich KJ 2011). Na 5 jaar is het ontnuchterende resultaat bekend (Steenkamp MM 2013).

Zelfmoordpogingen van soldaten gaan bijna altijd vooraf door een emotioneel telefoongesprek met het thuisfront

De noodzaak
Het programma kreeg ruchtbaarheid met de publicatie van het boek ‘Flourish‘ van dr. Martin Seligman, grondlegger van de positieve psychologie, die er diverse hoofdstukken aan wijdde. Van trauma naar groei is de hoopvolle boodschap, waarmee men invulling probeert te geven aan de uitspraak van Nietsche, ‘Waar je niet dood aan gaat, maakt je sterker ‘. En in die periode leek het aantal traumatische gevallen onevenredig toe te nemen. “Wij willen niet dat onze erfenis bestaat uit straten in Washington vol met bedelende veteranen, post traumatisch stresssyndroom, depressie, verslaving, scheidingen en zelfmoord”, zo tekende Seligman op uit de mond van korporaal Jill Chambers. Een concrete aanleiding voor verhoging van de weerbaarheid is de kennisneming, dat zelfmoorden in uitgezonden gebieden, bijna altijd vooraf gegaan worden door een emotioneel beladen telefoongesprek van het thuisfront. Wantrouwen, scheidingen en financiële problemen hebben een enorme invloed op de emotionele gesteldheid van de soldaat. Reden te meer om er serieus werk van te maken.

Is tevredenheid een goede voorspeller van effectief?

Het resultaat
Het programma rolde uit met een test, die elke soldaat verplicht moest afnemen en met 1.1 miljoen soldaten, waarvan 20 procent vrouw, ontstond er een unieke dataset. Er volgde een master resilience (weerbaarheid) training (MRT) bestaande uit de modules emotionele fitness, familie fitness, sociale fitness en spirituele fitness. Ingewijden zullen begrijpen dat de soldaten door de PERMA heen gejaagd werden. Uit het CSF rapport #3 (DOD 2011) blijkt dat die soldaten die de MRT volgden, hoger scoorden op weerbaarheid en psychische gezondheid. Het klinkt allemaal hoopvol, maar het zijn surrogaateindpunten. Na 5 jaar is namelijk duidelijk dat de incidentie van posttraumatisch stresssyndroom niet gedaald is (Steenveld MM 2013). Het is algemeen bekend dat tevredenheid en effectiviteit geen directe relatie met elkaar hebben. Heeft de positieve psychologie gefaald?

Wachtlijsten in plaats van actieve controlegroepen zijn tekenen van slechte onderzoeksopzetten

De overwegingen
Een kritisch blik op het ontwerp en de executie van de CSF onthult flink wat problemen. De eerste is van ethische aard, want er is namelijk sprake van een wetenschappelijk experiment, waar de deelnemers niet van op de hoogte gesteld zijn. Dat kan schijnbaar alleen in het leger. Ook het gewicht van de antwoorden over spiritualiteit is een probleem, aangezien psychisch gezonde atheïstische militairen vertekende scores krijgen, overigens zie je dat ook bij Nederlanders in het algemeen, een indicatie dat de PERMA vooral op Amerikaanse leest geschoeid is. In februari 2011 werd de module ook optioneel gemaakt in plaats van verplicht. Dan is er natuurlijk heel wat op te merken over het ontwerp. Er worden namelijk talloze interventies gelijkertijd ingezet en het is dus onmogelijk om te bepalen wat nu werkt en wat niet. Er waren ook nog eens geen gelijkwaardige controlegroepen, alleen wachtlijsten. Elk eventueel resultaat kan daarom gemakkelijk toegeschreven worden aan het aandachtseffect. Dat is bizar voor een project waarvoor de psychologen een som van 31 miljoen dollar toebedeeld kregen, zonder overigens dat er een tender werd uitgeschreven. De complete implementatie kostte uiteindelijk meer dan 100 miljoen dollar. Martin Seligman onthield zich overigens van betaling, omdat hij het als een manier zag om iets terug te kunnen doen voor de soldaten die tussen zijn familie en de Nazi’s hebben gestaan.

Pragmatisme won het van academische zuiverheid

Het enthousiasme onder de militairen is groot geweest, zo weet men uit de evaluaties en dat is op zich een belangrijk gegeven. Toch had dit veel strakker opgezet kunnen worden, zeker met een dergelijk astronomisch budget. Hoe het mogelijk is dat een dergelijk ambitieus project zo kan verlopen, wordt duidelijk uit de beschrijving in het boek ‘Flourish’. De militaire doortastendheid liet namelijk weinig ruimte over voor academische purisme, maar bood wel een unieke kans voor de psychologen. Pragmatisme won het van academische zuiverheid en dat is niet alleen een gemiste kans, maar een beslissing die de positieve psychologie kan schaden. Een onafhankelijk onderzoek, uitgevoerd door het IOM, op initiatief van het Pentagon wijst inmiddels uit dat er geen bewijs van effectiviteit is. Inmiddels is het eindpunt met betrekking tot het posttraumatisch stresssyndroom van tafel.

Leiders hebben niet geleid, ze hebben zich laten verleiden

Bevindingen uit positieve psychologie onderzoek hebben een plaats in onze vitaliteitsprogramma’s. Het is de reden waarom we regelmatig kritisch zijn naar de onderzoeken. De positieve psychologie is levensvatbaar, maar de ‘leiders’ hebben niet geleid, maar hebben zich laten verleiden. We moeten daarom ook rapporteren over het falen, om te voorkomen dat de positieve psychologie het veld wordt van blinde volgelingen. Er zijn geen wondermiddelen en alleen door kritisch te blijven, kunnen we blijven focussen op het doel en dat is de cliënt helpen met de best mogelijke middelen.

Ook de Britten hebben het geprobeerd

Ook de Britten hebben een proefprogramma voor meer veerkracht gedraaid op basis van positieve psychologie (Jones N 2019). Dit was echter wel een gerandomiseerd experiment, waarmee de bewijskracht van de uitkomsten veel sterker zijn. Helaas is het resultaat hetzelfde, want de interventiegroep met ruim 300 soldaten, die bijvoorbeeld trainingen kreeg om optimistischer te worden, bleek het niet beter te doen dan de controlegroep van dezelfde grootte. PTSS, algemeen mentaal welbevinden en alcoholmisbruik bleek hetzelfde te blijven.

De positieve psychologie wordt hiermee nog verder in de hoek van poppsychologie gemanouvreerd

Conclusie
Er is geen twijfel over dat er goede gegronde redenen zijn om de weerbaarheid te vergroten van de Amerikaanse soldaat. Juist met 1.1 miljoen soldaten had men een prachtige cohort, waarbij men heel gericht kon experimenteren. Pragmatisme won het helaas van academische zuiverheid en dat is buitengewoon spijtig, omdat dit deze toegepaste wetenschap nog verder in de hoek van poppsychologie manoeuvreert. In de positieve psychologiegemeenschap wordt er over gezwegen en dat is spijtig. De positieve psychologie is, hoe aantrekkelijk dan ook, uiteindelijk een middel. Niets meer en niets minder.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

• 15 sept 2019: Toevoeging ‘Britse soldaten’ alinea
• Dit is een repost met een nieuwe titel. De oude titel was: “Clip: Heeft de positieve psychologie gefaald voor de Amerikaanse soldaat?”

Geraadpleegde bron(nen)

• DOD (2011) Report #3: Longitudinal Analysis of the Impact of Master Resilience Training on Self-Reported
  Resilience and Psychological Health Data. December 2011
• Jones N (2019), Harden, Mcfarlane, e.a. Resilience-based intervention for UK military recruits: a randomised controlled trial. BMJ Occuptational & Environmental medicine Vol 76, Issue 2
• Reivich KJ (2011), Seligman ME, McBride S. Master resilience training in the U.S. Army. Am Psychol. 2011 Jan;66(1):25-34
• Seligman MEP (2011) Flourish. A Visionary New Understanding of Happiness and Well-being. ISBN: 978-1857885699
• Steenkamp MM (2013), Nash WP, Litz BT. Post-traumatic stress disorder: review of the Comprehensive Soldier Fitness program. Am J Prev Med. 2013 May;44(5):507-12.