Polyvagaaltheorie is fictie

door | mrt 29, 2023 | Klinisch vitaliteitskundige

De afgelopen jaren zien we een opleving van de polyvagaaltheorie. Een verklaringsmodel waarbij men de interactie tussen lichaam en geest tastbaarder wil maken om klachten te kunnen duiden. De hypothese van bedenker Stephen Porges ligt regelmatig onder vuur, waarna hij zich verdedigt met weinig steekhoudende argumenten. Wij richten ons in dit stuk dan ook op het meest recente peerreviewed artikel, waarin hij zijn argumenten uiteen zet.

 

 

 

Vaag, vaag en vaag
De polyvagaaltheorie maakt een aantal claims over de vagale zenuw waar het zijn naam aan ontleent. De klassieke kijk op deze zenuw is dat er sprake is van een tweedeling in functie, namelijk het activeren of gas geven via de sympathische tak, en het kalmeren of remmen via de parasympathische tak. Volgens Porges is er een derde functie, namelijk het sociaal betrokkenheidssysteem. Een soort tussenvorm waarin activatie en kalmering samenkomen om tot een sociale interactie over te gaan. Ook wordt het parasympathisch systeem opgedeeld in een zogenaamd ventraal vagaal complex en een dorsaal vagaal complex, zonder duidelijke anatomische duiding. Het is door Porges verzonnen en er wordt geen bewijs geleverd van het bestaan. Daarnaast wordt er gesproken van het sociaal betrokkenheidssysteem en hoe dit neuroanatomisch verschilt bij zoogdieren ten opzichte van andere gewervelden. Aangezien er een breed palet is aan sociaal gedrag, zou je dat moeten specificeren. Vervolgens beschrijf je het deel dat je wilt koppelen aan een specifieke neuroanatomische structuur. Dat gebeurt nergens en Porges blijft ondanks alle neurowetenschappelijke retoriek vooral heel vaag. Porges verzint wel meer zaken, zoals neuroceptie, zonder echt duidelijk te maken wat dat betekent. Uit de diverse teksten zou je het dreigevaluatie kunnen noemen, maar daar hebben we geen nieuwe term voor nodig. Dat is namelijk al heel lang onderwerp van onderzoek, ruim voor de PVT verscheen en de polyvagaaltheorie voegt niets toe aan dat werk. In punt 9 van zijn artikel spreekt Porges van testbare hypotheses. Deze vereisen echter op zijn minst dat je duidelijk bent in je claims. 

Stephen Porges legt hier uit hoe de nervus vagus drie standen kent.

Evolutionaire verzinsels
De claims van Porges zijn al door diverse neurowetenschappers getoetst en onjuist gebleken. Porges kadert alles in een evolutionair adaptatie-raamwerk, waarbij er een chronologie wordt gesuggereerd. Het doet denken aan de triune-indeling: hierbij is er sprake van een reptielenbrein voor basale fysiologische functies met daar bovenop een emotioneel zoogdierenbrein en als kroon de neocortex, waar ons redeneren zou zetelen. Die driedeling is er niet echt, omdat veel functies de drie gebieden constant kruisen. Daarnaast is het inmiddels duidelijk dat het overzichtelijke stapelsprookje geen tred houdt met de realiteit. Zo blijkt het emotionele brein, dat toegekend wordt aan zoogdieren, ook bij reptielen te worden aangetroffen. Ook vogels beschikken over een neocortex, en dat is bovendien tegelijkertijd ontstaan met de ontwikkeling bij zoogdieren. De onderzoekers spreken daarom liever van een isocortex in plaats van een neocortex. Porgers redeneert met dezelfde stapellogica als men bij het triunebrein heeft gedaan. Zo zouden zoogdieren een uniek ventraal vagaal gemyeliniseerd pad hebben, dat je bij andere gewervelden niet tegenkomt. Dat is echter allang ontkracht en het wordt aangetroffen bij onder andere hagedissen en longvissen. Ook blijken vogels, die dichter bij reptielen zitten dan zoogdieren, complexe sociale interacties te hebben. Het is niet uniek aan zoogdieren en de claim is dus vals. De opbouw lijkt een soort Maslow piramide van sociale neurowetenschappen, maar ook die vermeende volgorde in de Maslow piramide is onjuist.

Hartritmevariatie

Porges heeft zijn theorie gebaseerd op hartritmevariatie (HRV) onderzoek bij reptielen en de verschillen bij zoogdieren. Het idee is dat de respiratory sinus arrhythmia (RSA) ontstaan is bij zoogdieren als dynamisch adaptatiemechanisme tegen stress van nieuwe stimuli. Het houdt gelijktijdig contact met anderen (sociale interactie). HRV, de dynamische wijze waarmee hartslagen in opvolging van elkaar variëren, zou daarmee een indicator zijn van psychopathologie. Los van het gegeven dat het HRV-onderzoek van Porges van dubieuze kwaliteit is, zit het vol aannames die niet alleen onlogisch en implausibel zijn, maar ze zijn nu ook ontkracht. De RSA en HRV zijn geen zoogdierenuitvinding, het is ook heel duidelijk bij reptielen gevonden. Desalniettemin is het is één van de uitgangspunten van de theorie. Op basis van dit gegeven wordt vervolgens verondersteld dat RSA-activiteit een sterke indicator is van diverse psychische ziektebeelden. Men heeft echter al vaker geprobeerd RSA-activiteit te analyseren bij patiënten en inmiddels hebben diverse meta-analyses aangetoond dat de correlatie er niet is.

 

Alternatieven
Er is dus geen duidelijke neurofysiologische basis voor claims van Porges. Desalniettemin wordt de polyvagaal theorie, door bijvoorbeeld Bessel van der Kolk, overgenomen en dat is buitengewoon betreurenswaardig. Daar komt nog bovenop dat Van der Kolk zelf ook claims maakt die dubieus en zelfs ontkracht zijn. Zo legt van der Kolk de nadruk op onderdrukte herinneringen, zonder daar enig bewijs voor te leven. Dat zou dan verklaard moeten worden door de polyvagaaltheorie, maar dat is een kaartenhuis dat nog geen zuchtje wind kan verdragen. Van der Kolk ontkent ook dat het zoeken naar trauma’s kan leiden tot valse herinneringen. Die claim blijft hij volhouden, terwijl gecontroleerd onderzoek laat zien dat het heel goed mogelijk is om in een derde tot de helft van de gevallen ‘traumatische’ herinneringen aan te praten. Het is weinig professioneel en soms ronduit gevaarlijk, mede omdat er onder de fans ook veel behandelaars zijn, die zich dikwijls weinig kritisch opstellen. In het rijtje van Bessel van der Kolk en Stephen Porges tref je natuurlijk ook Gabor Maté. Deze arts vindt het ook geen enkel probleem om tegen deze dubieuze theorie aan te leunen. Wat ze gemeen hebben is dat ze het graag hebben over emotie, als oorzaak van klachten, maar ze gaan voorbij aan andere verklaringen.

Natuurlijk willen we graag een verklaring hebben voor ‘vage’ klachten, zeker als die sterk invaliderend werken. Dat hoeft helemaal niet door trauma te zijn ontstaan, laat staan dat het verklaard moeten worden via de polyvagaaltheorie. Het kan bijvoorbeeld komen uit hypersensitisatie na een virale infectie. Daardoor ervaart men vaker onverklaarbare pijn en vermoeidheid. Ook kan er nog actieve inflammatie zijn en dat verklaart bijvoorbeeld waarom een virale infectie van het Epstein Barr-virus wordt gecorreleerd met dementie 15 jaar later. Er is ook veel bekend door onderzoek naar zowel het nociceptieve alswel het interoceptieve systeem in combinatie met het immuunsysteem. Hierin zien we sensitisatie en predictive coding samenkomen. Nagenoeg alle symptomen zijn biopsychosociaal en het betekent natuurlijk dat een trauma behandelen doorgaans leidt tot verzachting van de symptomen. Dat doet een kusje op een zere knie ook, als je zoontje struikelt. Het betekent niet dat de onderliggende wond daarmee heelt. Pijn en vermoeidheid zijn complexe uitingen van ‘sickness behavior’ die niet door de polyvagaaltheorie verklaard kunnen worden. Daar is veel solidere onderbouwing voor nodig. Het getuigt van weinig kritisch denkvermogen als je het beperkt tot een enkele oorzaak -trauma-, om dit vervolgens te verklaren met neurofysiologische fictie van Porges. Dit betekent niet dat lichamelijke klachten niet het gevolg kunnen zijn van trauma, maar dat de diagnose en het mechanisme veel complexer zijn dan de boeken van Porges en van der Kolk veronderstellen.

Porges weet dit ook en heeft na jaren van kritiek op zijn onhoudbare claims eindelijk in een wetenschappelijk tijdschrift het volgende geschreven:

The theory was not proposed to be either “proven” or “falsified,…“.

Falsificatie vormt echter het hart van de wetenschappelijke methodiek, wat deze zinsnede veelzeggend maakt. Fictie hoeft namelijk niet te worden bewezen of weerlegd. Laten we daarom duidelijk zijn: de polyvagaaltheorie is fictie.

Lisa Feldman Barrett over trauma vanuit een neurowetenschappelijke perspectief.

Hoewel er vorderingen zijn  in het diagnosticeren en behandelen van trauma, heeft men nog een lange weg te gaan. Het onderzoeksveld integreert steeds vaker met de ontwikkelingen in de neurowetenschap van ‘predictive coding’. Het idee is dat het lichaam constant voorspellingen doet en dat er voorspellingsfouten gemaakt worden, die niet altijd gecorrigeerd worden. Traumagerelateerde symptomen zouden daar een gevolg van kunnen zijn, zo betoogt dr. Lisa Feldman-Barrett, in de video. Daarmee rekent ze ook af met het idee van ‘ the body keeps score’. Feldman is neurowetenschapper, psycholoog en onderzoeker op het vlak van emoties. Zij behoort tot de top 1 procent van meest geciteerde onderzoekers ter wereld. Ondanks het gegeven dat er geen directe oplossing is die voor iedereen werkt, blijft haar boodschap hoopvol. Er zijn betere verklaringen dan de polyvagaaltheorie en er zijn vorderingen. Het is daarom tijd om de PVT te begraven.

Conclusie
Stephen Porges heeft bijna 30 jaar geleden zijn polyvagaaltheorie gelanceerd met heel matig onderzoek met veel te kleine populaties. Daarin zitten veel ontkrachtte aannames in over de evolutionaire adaptatie en de neuroanatomie van andere dieren dan de mens. Daarnaast heeft Porges ook diverse termen verzonnen voor zaken die al bestonden, maar waar serieus wetenschappelijk onderzoek van uitwijst dat ze anders werken dan hij claimt. Bovendien is er veel ontwikkeling op het gebied van biomedisch onverklaarbare klachten waar hij aan voorbij gaat: het betekent dat patiënten niet de zorg krijgen die ze verdienen, omdat men vast blijft houden aan een ontkrachtte theorie die van meet af aan al dubieus is. We hebben het ook niet nodig om biopsychosociaal te werken. Wel moeten we naar een concretere invulling van het biopsychosociaal model met een centraal stuk dat door alle hulpverleners wordt gedeeld. Maar laten we vooral beginnen met erkennen dat hoe we mensen behandelen, invloed heeft op het lijden. 

Inschrijven nieuwsbrief #35

Schrijf je in voor één of beide nieuwsbrieven

Ontvang periodiek onze meest recente nieuwsberichten over vitaliteit en/of leefstijl. Als het geen waarde (meer) toevoegt dan kun onderaan de nieuwsbrief met een paar klikken uitschrijven.


Meer artikelen uit deze categorie 'Klinische leefstijl':

Problemen met en oplossingen voor ACT

Problemen met en oplossingen voor ACT

Dit artikel is integraal overgenomen uit onze nieuwsbrief VisieVitaal (v202301010)Met Acceptance Commitment Therapy (ACT) weet je feitelijk niet wat het doet, je weet niet waarom je het doet, en ook niet of je rapportages kloppen. Er zijn mensen voor minder ontslagen,...

Lessen over veerkracht van David Goggins

Lessen over veerkracht van David Goggins

David Goggins is een voormalig Navy seal, ultramarathonloper en motiverende spreker. Hij claimt geen bijzondere talenten te hebben, maar wel ontdekt te hebben hoe hij belemmerende gedachten kan overwinnen waardoor hij deze onmenselijke prestaties heeft neer kunnen...

Maakt nociplasticiteit de pijn minder centraal?

Maakt nociplasticiteit de pijn minder centraal?

Het lichaam zit vol zenuwuiteinden genaamd nociceptoren die gespecialiseerd zijn in het waarnemen van prikkels die een (potentieel) schadelijke invloed hebben op het lichaam. Het uitschakelen van deze nociceptie bij mensen met chronische pijn leidt vaak niet tot...

Dit onderwerp wordt behandeld in de opleidingen:

Recente artikelen (Kennisbank) uit overige categorieën:

 

Problemen met en oplossingen voor ACT

Problemen met en oplossingen voor ACT

Dit artikel is integraal overgenomen uit onze nieuwsbrief VisieVitaal (v202301010)Met Acceptance Commitment Therapy (ACT) weet je feitelijk niet wat het doet, je weet niet waarom je het doet, en ook niet of je rapportages kloppen. Er zijn mensen voor minder ontslagen,...

Bestaanszekerheid is onvoldoende

Bestaanszekerheid is onvoldoende

Dit artikel is integraal overgenomen uit onze nieuwsbrief VisieVitaal (v20230919)Het thema bestaanszekerheid lijkt nu het speerpunt te zijn waarmee alle politieke partijen kiezers naar hun winkel willen trekken. Op verzoek van diverse partijen hebben wij eens...

Oxytocine, het knuffelhormoon? Is de liefde over?

Oxytocine, het knuffelhormoon? Is de liefde over?

aIn 2010 werd het hormoon oxytocine wereldwijd populair. De auteurs van een baanbrekend onderzoek concludeerden dat het mensen zou helpen om elkaar meer te vertrouwen en daarmee meer te binden. In een 2011 TED talk gaf Paul Zak, een van de auteurs, een recept mee....

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

Geraadpleegde bron(nen)

  • Referenties zijn in het artikel verwerkt als hyperlinks