Het Job Demands-Resources (JD-R) theorie/model is populair in het bedrijfsleven, maar het lijkt voornamelijk een container te zijn voor andere theorieën. Het model stelt dat welbevinden en prestatie onafhankelijk van elkaar beïnvloed kunnen worden door energiebronnen en energievreters. Onlangs vierde het model zijn tienjarig jubileum:

https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-orgpsych-120920-053933

In het artikel wordt er erkenning gegeven aan het werk van Wilmar Schaufeli, die veel onderzoek heeft gedaan naar bevlogenheid en burnout. Op het eerste gezicht lijkt het erop dat bevlogenheid energie kan geven, terwijl energievreters kunnen leiden tot burnout.

De realiteit is echter dat iemand bevlogen een burnout in kan raken, afhankelijk van bv het type passie dat wordt ervaren (obsessief of harmonieus). Dit duale passiemodel is gebaseerd op de zelfdeterminatietheorie (ZDT), die algemeen wordt erkend als een van de meest gezaghebbende wetenschappelijke theorieën binnen de (sociale) psychologie. Gezien de breedte en diepte van deze theorie, zou ik de JD-R eerder als een model dan als een volwaardige theorie beschouwen.

Als je kijkt naar de factoren die bijdragen aan energiebronnen volgens JD-R-consultants, zie je dat het advies vaak gericht is op sociale steun, positieve feedback en het bieden van autonomie aan werknemers. Het is geen toeval dat deze drie factoren nauw aansluiten bij de 3 psychologische basisbehoeften van de ZDT. Bovendien blijkt dat deze basisbehoeften consistent omgekeerd gecorreleerd zijn met burnoutscores. Het bevorderen van deze basisbehoeften kan het best worden gedaan via autonomie-ondersteunend leiderschap, een concept binnen de ZDT.

Het blijft dus de vraag wat JD-R werkelijk toevoegt. Binnen de JD-R-groepen is er aandacht voor aanvullende concepten en theorieën, zoals flow, de sterke-kantenbenadering (VIA), job crafting en persoonlijkheid. Dit blijft echter oppervlakkig, omdat bevlogenheid als voorwaarde voor flow al snel een combi is van autonomie en competentie uit de ZDT, net als de sterke-kantenbenadering. De VIA is dan ook nog lastig, omdat de meeste VIA-competenties niet per se leiden tot betere prestaties. Job crafting is eveneens populair als een praktische invulling van autonomie-ondersteunend leiderschap. Daar hoort het IKEA-effect bij, waarbij mensen zich meer eigenaar voelen wanneer ze hun baan mede ‘creëren’.

Wij hebben dus nooit echt enthousiast kunnen worden van JD-R. Het is container waarin lappendekens zijn opgeslagen. Het beantwoordt ook niet onze vragen zoals waarom hebben we leiderschap nodig, hoe gaan we effectiever samenwerken, etc. De ZDT doet dat overigens ook niet, maar dat is geen lappendeken, maar een zorgvuldig opgetrokken fundament voor menselijke motivatie. Het voorspelt wie zal floreren en wie (zichzelf) zal saboteren. Het voorspelt ook wie pro-socialer zal worden en dus wil samenwerken. Wij hebben er daarom voor gekozen om de ZDT aan te vullen met theorieën die ook echt substantieel iets toevoegen.

Hoe je werknemers leert om hun energie te managen kun je in onze los te volgen module Veranderkunde. Deze kun je ook volgen tijdens de summerschool van ma 24 t/m vr 28 juli op locatie (Driebergen-Rijsenburg) of op afstand (Zoom). Meer info:

– https://chivo.nl/veranderkunde/
– https://chivo.nl/summerschool/

#JDR #zelfdeterminatietheorie #flow #VIA #jobcrafting