Autonomie onbegrepen

Vroeger hadden we weinig mogelijkheden en tegenwoordig hebben we keus ten overvloede, maar we lijken er als maatschappij niet mee te floreren. Regelmatig vernemen we dat die keuzevrijheid leidt tot teveel autonomie en individualisme. Wij zouden daarvoor in de plaats meer bezig moeten zijn met verbondenheid en zingeving. Het losbandig gebruik van de begrippen autonomie en individualisme is problematisch, aangezien de eerste cruciaal is voor ons welbevinden (Ryan RM 2000), terwijl de waarde van de tweede meer cultureel bepaald is.

Autonomie is een universele basisbehoefte, individualisme niet

Zelfopgelegde regels

Internalisering en authenticiteit

De afbeelding toont een plot van een meta-analyse waaruit blijkt dat minder autonomie (links van de middellijn) leidt tot een antisociale houding, terwijl meer autonomie (rechts) juist leidt tot een prosociale houding. Dit is gevonden in longitudinaal en experimenteel crosscultureel onderzoek, en geldt voor alle leeftijdsgroepen.

Zingeving zonder autonomie is geen zingeving, het is coping

Vrijwillig lijden

Lijden bouwt karakter, zoals Aristoteles zou stellen met zijn systeem van deugdethiek. Hij had het dan over gedrag waarvoor je moeite moet doen. Hierbij kan er sprake zijn van vrijwillig en onvrijwillig lijden. In het laatste geval kan je iets overkomen en dan geef je er betekenis aan. Dat wordt ook wel zingeving genoemd, maar jezelf een verhaal vertellen om het draaglijk te maken is geen zingeving, maar coping. Zingeving is wat ons betreft het toekennen van een waarde aan iets dat zo belangrijk is dat je bereid bent om ervoor te lijden, vrijwillig lijden wel te verstaan. Het idee dat onvrijwillig lijden leidt tot veerkracht heeft weinig bewijs. Er is daarentegen veel bewijs dat onvrijwillig lijden in sommige situaties juist veerkracht vermindert. Acceptatie van een situatie, waardoor je niet meer gegijzeld wordt door het lijden, kan daarentegen wel bijdragen aan autonomie. In dat geval is het effect echter indirect en ontstaat het niet door betekenis toe te kennen. Dan heb je weliswaar vrijheid, maar nog steeds geen richting. Vrijwillig lijden daarentegen zal de weerbaarheid en veerkracht vergroten. Dat bewijs is overtuigend. Het gaat dan om bewuste keuzes in lijn met je waarden. Feitelijk is dat het mechanisme van acceptance commitment therapy (ACT), hoewel zij nogal losjes omgaan met het begrip waarde. In het algemeen zit ACT op het goede spoor, maar mist het steeds de essentie, namelijk dat het niet draait om psychologische flexibiliteit, maar om weerbaarheid en veerkracht als gevolg van autonomie.

Zelfredzaamheid

Autonomie wordt soms door beleidsmedewerkers uitgelegd als zelfredzaamheid, maar het zijn zeker geen synoniemen. Zelfredzaamheid betekent in staat zijn om in je eigen levensonderhoud te voorzien op basis van wederkerigheid. Het betekent dus niet dat je alles zelf kunt, maar dat als iemand anders iets voor je moet doen, je iets van gelijke waarde terug kunt doen. Dat hoeft helemaal niet te leiden tot de ervaring van autonomie. Het kan zelfs betekenen dat je autonomie constant wordt gefrustreerd. Als je namelijk de hele dag op je tenen moet lopen om maar zelfredzaam te zijn, blijft er weinig ruimte over om aan je eigen basisbehoefte van autonomie te voldoen. Het is een verkapte vorm van onvrijwillig lijden. Pas als je hulp nodig hebt en erop kunt rekenen, zonder last te hebben van schuldgevoel of stigmatisering, is er echt sprake van autonomie.

Autonomie ontnemen

Het idee dat je een passie, een roeping of zingeving moet hebben, beperkt juist de autonomie

Vitaliteit

Conclusie

Autonomie wordt veelal verward met individualisme, maar autonomie gaat over vrijwilligheid en het is daarom weinig zinvol om dit te verwarren met individualisme, aangezien je vrijwillig kunt besluiten een groep te dienen. Dat is nog steeds autonoom, maar zeker niet individualistisch. Het verhogen van de autonomie heeft een duidelijk positieve invloed op het welbevinden van de mens, zo blijkt uit ruim 40 jaar psychologisch onderzoek. Op basis van het beste bewijs lijkt het vooral raadzamer om eerst te werken aan autonomie in plaats van zingeving.

Redactionele noot

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, worden opgeslagen of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

We vernemen graag feedback over onze artikelen, omdat we verantwoording afleggen voor claims belangrijk vinden. Dit artikel is een korte post over actualiteit, een uitgelicht onderzoek of een curiositeit. Het is geen uitputtende verhandeling over het onderwerp, maar het is bedoeld om een punt te maken door het in de context te plaatsen. 

Wil je kennis uitwisselen over vitaliteit, fitness en leefstijl met andere (aspirant)professionals, bezoek dan onze connect community. Reageren op het artikel kan ook op de community, maar dan in de café's waar je lid van kunt worden.

• 25 feb 2024: Titel veranderd, alinea betekenis toegevoegd, afbeelding autonomie en prosocialiteit toegevoegd, het belang van gevoel met voorbeeld Damasio en een aandachtspunt voor ACT.

Geraadpleegde bron(nen)

• Ng JY (2012), Ntoumanis N, Thøgersen-Ntoumani C, e.a. Self-Determination Theory Applied to Health Contexts: A Meta-Analysis. Perspect Psychol Sci. 2012 Jul;7(4):325-40
• Ryan RM (2000) & Deci EL. Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78
• Slemp GR (2018), Kern ML, Patrick KJ, Ryan RM. Leader autonomy support in the workplace: A meta-analytic review. Motiv Emot. 2018;42(5):706-724.